Apichatpong Weerasethakul staat als regisseur bekend om zijn contemplatieve kleinoden tegen de achtergrond van Noordoost-Thailand. Zijn internationaal gerenommeerde films zijn van een uitzonderlijke beeldende schoonheid en worden bevolkt door zowel menselijke als niet-menselijke wezens die deel uitmaken van een vergrote ruimte-tijd. Oude legendes worden erin vermengd met persoonlijke herinneringen, anekdotes over vorige levens met actuele onderwerpen. Weerasethakul drukt al jaren zijn stempel op de filmgeschiedenis met meesterwerken als Tropical Malady (2004, Juryprijs in Cannes), Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (2010, Gouden Palm in Cannes) en Memoria (2021, Juryprijs in Cannes). En in opdracht van de Aichi Triennale 2022 maakte hij met Japanse kunstenaars onlangs ook 

A Conversation with the Sun, als een experimentele performance waarbij de regisseur voor het eerst met Virtual Reality (VR) werkte. “Ik ben erg blij met wat we hebben bereikt”, vertelt Weerasethakul vanuit Chiang Mai in Thailand, waar hij al vijftien jaar woont met een paar honden. Thailand is politiek instabiel, vertelt de filmmaker. “Maar ik voel me aangetrokken tot desorganisatie, en toeval.”  

Wou je daarom ook met VR aan de slag?

Apichatpong Weerasethakul: “Eerlijk: ik dacht dat VR cinema naar een andere plek zou brengen, dat het de toekomst van cinema zou voortstuwen. Dat was mijn motivatie om aan dit project te beginnen. Maar ik denk dat ik het mis had. Uiteindelijk blijkt dat VR meer een mengeling is van theater en cinema, waarbij de grenzen tussen realiteit en illusie vervagen. Het is iets anders, het is een andere taal. Cinema creëert iets lineairs. Er zijn close-ups, panning, allerlei camerabewegingen om de emoties van het publiek te sturen. Maar in VR ben je heel open, er is geen kader. Door met VR te werken, werd ik vaak herinnerd aan de vergankelijkheid en onderlinge verbondenheid van dingen. Het weerspiegelt het idee van het boeddhisme, waarin ik uiteraard sterk geïnteresseerd ben.” 

VR heeft dus geen nieuwe horizonten voor jou geopend als filmmaker?

Weerasethakul: “Ik denk het niet, nee. Maar ik ben erdoor wel meer over cinema beginnen nadenken. Over hoe beperkt en intiem cinema als medium is. Kadrering, beweging, geluid, het is allemaal heel subjectief, heel gecontroleerd. Als je films maakt, dwing je het publiek te kijken. Je plaatst een kader waar mensen doorheen moeten kijken. Hoewel mensen denken dat VR meeslepend is, kan cinema je nog meer bezielen.” 

VR is dus meer …

Weerasethakul: “Zoals het leven! VR is actief, terwijl cinema fysiek passief is. Zoals dromen. VR gaat om vrijheid. Als je het open VR-kader ziet, heb je de vrijheid om niet alleen naar de personages te kijken, maar ook naar de bomen, de acties. VR lijkt in dat opzicht ook meer op theater. Of op een performance. In A Conversation with the Sun kan het publiek rondlopen omdat er geen draden zijn. Je kunt lopen waar je wil en je ziet de andere toeschouwers als lichtpuntjes. Je perspectief wordt door niemand geleid. Het gaat om wat er in elk deel van de ruimte gebeurt.” 

Kun je iets zeggen over de muziek die Ryuichi Sakamoto heeft gemaakt voor dit project? 

Weerasethakul: “Omdat ik met zijn muziek ben opgegroeid, was het geluidsproces van dit project een diepgaande ervaring. Ik deelde mijn ideeën met hem en legde daarbij de nadruk op grenzeloosheid, op de vreugde van leegte. Ik was op zoek naar een manier om dit project weg te duwen van de druk om verhalen te vertellen. Ik wou iets vertellen vanuit de ervaring van leven, zien en luisteren.”

Je werk wordt over het algemeen beschouwd als spiritueel. Je bent bezig met verschillende niveaus van bewustzijn of incarnaties van het leven. Maar onlangs heb je niet alleen geëxperimenteerd met VR, maar ook met AI. Welke inzichten heeft werken met een machine jou opgeleverd?

Weerasethakul: “Ik beschouw AI als een deel van de mens en ons bewustzijn. Ik accepteer dat machines uiteindelijk mensen zullen vervangen, maar ze zijn onze creatie. Hybride of nieuwe levensvormen zijn nodig om voorbij de aarde te reizen. Ik geloof dat wat wij doen – of het nu via de kunst is of op andere gebieden – dit nieuwe leven uitbroedt. Ik ben in elk geval blij om getuige te zijn van de vooruitgang van AI en de impact ervan. Dat sommigen de behoefte voelen om AI te beheersen, komt omdat ze bang zijn om machteloos te zijn, gezag te verliezen, veiligheid, enzovoort. Maar die angst voor een onzekere realiteit is altijd al aanwezig geweest in de mensheid. Onze relatie met kennis is altijd aan het verschuiven geweest.”