Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Het Collectief
6 Feb.'25
- 20:00
Les Brigittines
Morton Feldman (1926-1987)
Crippled Symmetry (1983)
Concert zonder pauze
Duur: 90'
Feldman – Crippled Symmetry
‘‘Hebben we iets in de muziek dat bijvoorbeeld echt alles wegvaagt? Dat alles gewoon wegpoetst?’’, vraagt Morton Feldman zich af. De Amerikaanse componist waagt met zijn uitgepuurde en ontregelende muziek alvast een verdienstelijke poging.
In Crippled Symmetry (1993) ontvouwt Feldman een weids, meditatief landschap met een minimum aan middelen. Dit trio voor fluit, percussie en piano - geschreven voor zijn eigen ensemble; Morton Feldman and Soloists – is met zijn negentig minuten typerend voor de late stijl van de componist. Vanaf de late jaren zeventig blaast Feldman de vorm van zijn stukken immers helemaal op. Zelf spreekt hij dan ook niet meer over vorm, maar denkt hij in termen van ‘schaal’ (“scale”). “Voorheen waren mijn stukken zoals objecten; nu zijn het evoluerende dingen”, stelt Feldman. Crippled Symmetry ontstond in hetzelfde jaar als String Quartet II, een monumentaal werk dat niet minder dan vijf en half uur duurt. In deze breed uitgesponnen composities lost je gevoel van tijd volledig op. Ook in For Philip Guston (1984), geschreven voor eenzelfde instrumentatie als Crippled Symmetry, ontwricht Feldman meesterlijk de tijd. Duur: 4 uur. Met Why Patterns? (1978) waagde Feldman zich al één keer eerder aan deze unieke bezetting.
Hoewel Crippled Symmetry en andere late stukken haast improvisatorisch heen en weer lijken te meanderen is alles heel precies genoteerd. Dit in tegenstelling tot Feldmans vroege werk uit de jaren vijftig en zestig, waar de componist veelvuldig experimenteerde met (grafische) notatie. Een ontmoeting met John Cage in 1950 had een beslissende invloed. De twee componisten ontmoetten elkaar na een opvoering van Anton Weberns Symfonie, Op. 21. Allebei waren ze opgestapt, geïrriteerd door de reactie van het publiek en ontroerd door wat ze hadden gehoord, wilden ze niets anders meer horen (verder op het programma stond er Rachmaninoff). Het duo werd snel bevriend en via Cage werd Feldman deel van de New Yorkse kunstscène; met componisten als Earle Brown en Christian Wolff, maar ook heel wat schilders waaronder Jackson Pollock, Jasper Johns, Robert Rauschenberg en Philip Guston, met wie Feldman goed bevriend was. De schilderkunst beïnvloedde hem diepgaand: “Muziek kan aspecten van onbeweeglijkheid bereiken, of de illusie ervan. De mate van stasis die je aantreft in een Rothko of een Guston waren misschien wel de belangrijkste elementen die ik vanuit de schilderkunst meenam naar mijn muziek.”
In Crippled Symmetry valt ook een andere invloed te ontwaren: die van Anatolische tapijten. Feldman raakte geïntrigeerd door hun slechts schijnbare symmetrie. Bij nadere inspectie blijken er in hun patronen namelijk tal van kleine afwijkingen te zitten. De titel van het stuk zinspeelt hierop en geeft meteen ook heel wat prijs: Feldman speelt met eenvoudige chromatische motieven, herhaalde tonen en akkoorden, met ritmische vormen die hij steeds uiterst subtiel varieert. Slechts zelden is een herhaling exact. De vier openingsnoten van de fluit klinken zo gedurende vier minuten in tal van verschillende lengtes en ritmes. Wanneer een patroon is uitgeput, komt er, vaak geruisloos, een nieuw patroon voor in de plaats.
Wat bijdraagt aan deze ‘kreupele’ symmetrie is een gebrek aan synchronisatie tussen de verschillende partijen. Hoewel deze volledig zijn uitgeschreven, ligt de precieze coördinatie ervan niet vast. En dit is ook niet mogelijk. Elke muzikant volgt immers een partituur die sterk van de andere verschilt op vlak van ritme en structuur, en dus ook qua lengte. Zo schakelt de fluitist in de openingsmaten tussen 4/8, 5/8, 7/16, 3/4; wisselt de percussionist af tussen 5/16, 6/16, 7/16, 8/16; en gaat de pianist van 3/4 over naar 3/8, 4/4 en 4/8. Criticus en componist Kyle Gann ontwaart in deze eigenzinnige muzikale notatie een “opzettelijke daad van burgerlijke ongehoorzaamheid” - een protest tegen het idee van professionalisering; van het zo perfect en helder mogelijk noteren van de muziek. Jan Williams, percussionist van Feldmans Soloists, geeft een andere verklaring voor de notatie: het zicht van Feldman was zo slecht dat hij tijdens het spelen graag een eigen (piano)partij had om cues met de andere muzikanten te vermijden, wat resulteerde in drie ‘solo’s’.
Het gebrek aan een precieze afstemming van partijen zorgt ervoor dat elk patroon steeds in een licht andere samenhang weerklinkt. Feldmans uitgepuurde muzikale materiaal krijgt zo een enorme rijkdom en diepgang. Eenvoudige ideeën, als herhaalde tonen of stijgende toonladders, krijgen op die manier ook een bevreemdend karakter en klinken soms als nieuw.
Ook klankkleur, een aspect waar Feldman steeds veel aandacht aan besteedde, komt zo in de schijnwerpers te staan. Hij koos zijn timbres instinctief maar met tegelijkertijd een “fanatieke precisie”, aldus John Rockwell. In dit stuk creëerde Feldman een weergaloze klankwereld uit drie paren van instrumenten: een fluit en een basfluit, een piano en een celesta; en een klokkenspel en vibrafoon. De verschillende patronen zijn dan ook op deze instrumenten en hun specifieke klank geënt - op het wegebben van de piano, op het delicate geluid van de celesta dat overvloeit in de percussie, en op hoe plotse fluittonen een haast percussief karakter kunnen krijgen.
Feldman houdt zich niet bezig met het uitbouwen van complexe klankstructuren en verwerpt zo nog een dogma van de na-oorlogse avant-garde: dat van het strenge structuralisme. Tegenover de objectiviteit zet hij de intuïtie en presenteert hij de klank als klank: “Mijn ervaring uit het verleden was dat ik me niet met het materiaal moest ‘bemoeien', maar mijn concentratie moest gebruiken als gids voor wat er zou kunnen gebeuren. Ik heb dit ooit aan Stockhausen verteld toen hij me vroeg wat mijn geheim was. ‘Ik duw de klanken niet in het rond.’ Stockhausen dacht erover na en vroeg: ‘Ook niet een klein beetje?'”
Cedric Feys
Het Collectief
Het Collectief is een kamermuziekensemble dat in 1998 in Brussel werd opgericht. Door consequent met een vaste kern van vijf muzikanten te werken bouwde de groep een intrigerende eigen sound op, gekenmerkt door een heterogene mix van blazers, strijkers en piano.
In zijn repertoire keert Het Collectief terug naar de roots van het modernisme: de Tweede Weense School. Vanuit deze solide basis worden zowel de grote twintigste-eeuwse composities als de allernieuwste experimentele stromingen verkend. Daarenboven maakt de groep furore met spraakmakende cross-overs tussen het hedendaagse en het traditionele repertoire en met adaptaties van historische muziek.
Naast de vele concerten in België is Het Collectief ook internationaal aanwezig in Nederland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Duitsland, Oostenrijk, Malta, Cyprus, Litouwen, Letland, Oekraïne, Polen en in Zuid-Amerika (Peru en Brazilië) en in Azië (Hong Kong).
fluit
Toon Fret
percussie
Tom de Cock
piano
Thomas Dieltjens
undefined
undefined
Met dank aan onze mecenassen
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Comte Etienne Davignon • Madame Léo Goldschmidt
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Comte Gabriel Armand • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • De heer en mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Comte et Comtesse Bernard de Grunne • Madame Nathalie Guiot • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur et Madame Claude Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Baron Andreas de Leenheer ✝ • Monsieur et Madame François Legein • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • De heer en mevrouw Thomas Leysen • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en mevrouw Frank Monstrey • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Jean Pelfrène-Piqueray • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Lucia Recalde Langarica • Madame Hermine Rédélé-Siegrist • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist-Mendelssohn • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • De heer en mevrouw Coen Teulings • Messieurs Oliver Toegemann et Bernard Slegten • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • Mevrouw Yung Shin Van Der Sype • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • Monsieur et Madame Guy Viellevigne • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Monsieur Robert Willocx ✝ • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Zita, maison d'art et d'âme
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul Bosmans • Monsieur et Madame Paul De Groote • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André • Docteur Amine Benyakoub • Mevrouw Sofie Bouckenooghe • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur Avi Goldstein • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur et Madame Melhan-Gam • Dokter Bram Peeters • Monsieur Lucas Van Molle • Monsieur et Madame Clément et Caroline Vey-Werny • Madame Cory Zhang