Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Nemø ensemble
26 Jan.'25
- 11:00
HLB Stage
John Cage (1912-1992)
Aria with Fontana Mix (1958)
Cathy Berberian (1925-1983)
Stripsody (1966)
scenografie Esther-Elisabeth Rispens
Nemø
Nemø’s Song Books
opgedragen aan Esther-Elisabeth Rispens & ensemble
- la storia falsa - zoutezee (Mar Sala Romagosa)
- Freedom of Speech (Esther Coorevits)
- Gusto, like you see the next year, see raise layer or be there it can cage, I make I. (Jasmijn Lootens)
- Orange the Color (Nils Vermeulen)
Luciano Berio (1925 – 2003)
Sequenza III (1966)
tegelijkertijd gespeeld met
Ward De Jonghe (° 1990)
S
Nemø
Nemø’s Song Books
- Voice Memo (Elisabeth Klinck)
- Am I choosing the right path (Wim Pelgrims)
- Card game (Bert De Rycke)
- A resonant wave (Ben Bertrand)
Luciano Berio
O-King (1968)
Concert zonder pauze
Duur 55’
* In Stripsody maakt Cathy Berberian de achtergrondgeluiden van een stripverhaal hoorbaar.
* Recital I (for Cathy) begint met de vergeefse zoektocht van de zangeres naar haar pianist. Hoor hoe een recitatief van Monteverdi als een verre herinnering klinkt.
* Hoor hoe de trombonist in Sequenza V in en naast het mondstuk zingt: hij of zij vocaliseert het instrument en geeft de stem een koperen klank.
Artistiek tweerichtingsverkeer
Een Italiaans componist die zoals bijna al zijn landgenoten graag voor de stem schrijft, een zangeres die ook componeert: Luciano Berio (1925-2003) en Cathy Berberian (1925-1983) leken wel voorbestemd voor elkaar. Ook persoonlijk klikte het tussen die twee. Ze hadden elkaar in 1949 ontmoet aan het conservatorium van Milaan, waar ze toen studeerden, en in 1950 huwden ze met elkaar. Ook na de scheiding in 1964 bleef hun artistieke samenwerking intens. De traditionele rolverdeling tussen een (mannelijke) componist die in een partituur voorschrijft hoe het moet en een (vrouwelijke) muzikant die dat braaf uitvoert, wordt in deze samenwerking niet langer gerespecteerd. Toch blijft de indruk dat Berberian niet altijd de credits kreeg voor haar artistieke inbreng.
De tape compositie Thema (Omaggio a Joyce) uit 1958 is daar een duidelijk voorbeeld van. Berberian leest op haar eigen manier het gedicht Sirens uit het elfde hoofdstuk van James Joyces Ulysses. Umberto Eco bedacht het concept en Berio bewerkte de opname van Berberians stem in de elektronische muziekstudio van de RAI. Berberian leverde dus het klankmateriaal, maar toch wordt ze niet als coauteur vermeld. Hetzelfde gebeurt in feite met Sequenza III (1965), een werk voor solo stem dat – figuurlijk – op het lijf geschreven is van Berberian. Deze voorbeelden doen geen afbreuk aan de artistieke verdienste van Berio. Zoals zijn vriend Eco was hij ervan overtuigd dat (muzikale) gestes en klanken vooral door hun onderling verband betekenis krijgen. Klanken structureren is net datgene wat een componist doet.
Collage
Efficiënt artistiek tweerichtingsverkeer veronderstelt een gemeenschappelijke esthetiek, en die is zeker aanwezig in de samenwerking tussen Berberian en Berio. Basisprincipes daarvan zijn het gebruik van verschillende vocale stijlen en de snelle afwisseling daartussen. Een goed voorbeeld daarvan is reeds te vinden in Aria (1958) van John Cage, een vocaal portret van Berberian met tekstfragmenten in de vijf talen die de zangeres beheerste en negen vocale stijlen die elkaar halsoverkop afwisselen: contralto, dramatisch, coloratuur, Marlène Dietrich, nasaal, Oosters, jazz, volks, babystemmetje. De collage van verschillende stijlen is een rode draad in de oeuvres van, en de samenwerking tussen Berio en Berberian. Continuïteit en homogeniteit, twee steunpilaren van de klassieke muziek, worden daardoor op de helling gezet. Dat verklaart ook hun voorliefde voor meer populaire muzikale idiomen. Een goed voorbeeld daarvan zijn Folk Songs (1964), Berio’s bewerking van 11 volksliederen uit verschillende streken van de wereld, maar ook de arrangementen van Beatles songs die Louis Andriessen voor Berberian maakte. Een collage van muzikale stijlen is eveneens te horen in Berio’s Recital I (for Cathy) uit 1972, dat ook de theatrale troeven van Berberian uitspeelt. Het stuk is namelijk bedoeld ‘voor een acterende zangeres die de rol speelt van een zangeres die een recital geeft’. Haar monoloog wordt telkens onderbroken door korte fragmenten uit de hele muziekgeschiedenis die Berberian op haar repertoire had, 44 in totaal.
Van stripverhaal tot madrigaalkomedie
De snelle opeenvolging van contrasterende geluiden – genoteerd op drie lijnen die de registers laag, midden en hoog symboliseren – ligt ook aan de basis van Stripsody (1966), een compositie voor solo stem van Berberian. Het vertrekpunt zijn klanknabootsingen die in stripverhalen het geluidsdecor of beweging suggereren (‘vroem’, ‘plof’, ‘pffft’ en dergelijke). Berberian ordent die onomatopeeën in ‘scènes’, en verbindt er ook mimiek en lichaamsbewegingen aan. In 1974 componeert Berio A-Ronne voor tape en vijf gesproken rollen. Een jaar later maakt hij hier voor de Swingle Singers een versie van voor acht zangers. De titel betekent zoveel als ‘van a tot z’ in het Oud-Italiaans. A-Ronne is gebaseerd op een gedicht van Edoardo Sanguineti dat bestaat uit een collage van zeer diverse tekstfragmenten. Omdat het gedicht niet minder dan twintig keer na elkaar in verschillende gedaanten gereciteerd en gezongen wordt, bestempelt Berio dit werk als ‘een radiodocumentaire over een gedicht’. Daarnaast gebruikt hij ook de uitdrukking ‘auditief theater’. De versie voor acht stemmen doet inderdaad denken aan de madrigaalkomedies die op het einde van de zestiende eeuw het licht zagen in Italië.
‘La nuova vocalità’
Onder deze titel publiceerde Cathy Berberian in 1966 een artikel waarin ze een alternatieve vocale praktijk voorstelt. Een klassiek geschoold zanger kleurt strikt binnen de lijntjes van wat het (opera)publiek verwacht. De menselijke stem heeft echter een oneindig veel groter expressief potentieel. Berberian bepleit dan ook de beoefening van verschillende stijlen uit alle periodes en muzikale culturen, naast het gebruik van klanken die doorgaans in de vocale productie onderdrukt worden wegens ‘onmuzikaal’. Dat laatste gaat verder dan wat men in hedendaagse muziek ‘extended techniques’ noemt, waarin een componist een alternatieve speel- of stemtechniek voorschrijft. Voor Berberian is de wisselwerking groter: voor haar is ‘de zanger(es) de componist van een live performance’. Deze nieuwe vocale praktijk is natuurlijk gebaseerd op eigen werk, maar ook op werken die componisten als Luciano Berio, John Cage of Igor Stravinsky voor haar schreven. De praktijk vindt navolging in de muziek van Meredith Monk, Diamanda Galas, Iva Bittová en zovele andere vernieuwende vocalisten.
Andere artistieke wisselwerkingen
Tussen 1958 en 2002 componeert Berio een reeks van 14 solostukken, telkens voor een ander instrument. Wanneer slechts één muzikant het muzikale discours schraagt, is virtuositeit een beproefd recept om de aandacht gaande te houden. Berio streeft een type virtuositeit na, waarin technische vaardigheid ten dienste staat van een muzikale idee. Hij wil niet langer schrijven voor ‘een leeghoofd met snelle vingers’. Voor zijn Sequenze ontwikkelt Berio dan ook een intense samenwerking met de uitvoerders. Hij versmaadt daarbij geenszins de gestes die historisch met het instrument vergroeid zijn, maar gaat daar integendeel een productieve dialoog mee aan. In Sequenza II voor harp (1963) doorprikt hij wel het genderstereotype imago van het instrument als klankbeeld van de verleiding. De bespeling van de pedalen vraagt bijvoorbeeld veel trapkracht: de harpist is een stampvoetend wezen. In Sequenza III voor stem (1966) vertrekt Berio van 44 vocale gestes die het hele spectrum van de menselijke emotie uitdrukken. Ook handgebaren en theatrale acties maken deel uit van het stuk. Een vrouw staat alleen op een podium. Ze geeft zich bloot in klanken, tegelijkertijd dreigend en kwetsbaar. Sequenza V (1966) voor trombone is een hommage aan Grock, een van de laatste grote Italiaanse clowns. De twee delen van Sequenza V zijn van elkaar gescheiden door de vraag ‘why’. Het publiek lacht, maar de droevige clown vraagt zich af waarom. Door de voortdurende herhaling van 2 tonen verwijst Sequenza VIII voor viool (1976) naar de Chaconne uit Bachs Partita in d. Er schuilt een zekere tristesse in Sequenza XIII (chanson) (1995) voor accordeon: een zacht schurende pijn die voortdurend op de achtergrond aanwezig is en af en toe acuter wordt.
Mark Delaere
Nemø ensemble
Nemø ensemble zag het daglicht in september 2017 en brengt hedendaagse, experimentele muziek. Het collectief verbindt bestaand repertoire met nieuw werk van jonge componisten die niet bang zijn om de grenzen tussen verschillende genres en artistieke disciplines te overschrijden. Nemø daagt het conventionele concertformat uit door verschillende presentatievormen te verkennen. Dit leidt tot meeslepende voorstellingen die de afstand tussen luisteraars en uitvoerders verkleinen. Elke show is opgevat als een ‘geïntensiveerde context' waarin het publiek volledig kan opgaan in het moment van nu. In samenwerking met andere kunstenaars zoeken ze naar mogelijkheden om te spelen met licht, ruimte en beweging in hun voorstellingen.
Esther-Elisabeth Rispens
sopraan
Na haar klassieke zangopleiding stond de Belgische sopraan Esther-Elisabeth Rispens op podia in onder meer België, Nederland, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Italië, Griekenland en Hongarije. Ze heeft een grote affiniteit met de Biënnale van Venetië waar ze in 2019 haar debuut maakte als hoofdrol in A pirate who does not know the value of Pi, een wereldcreatie van Lucia Ronchetti. In 2022 was ze lid van het Biënnale College voor jonge, veelbelovende artiesten. Haar liefde voor de theatraliteit van hedendaagse muziek komt tot uiting in het duo Goggles, dat ze samen met Wim Pelgrims (slagwerk) oprichtte in 2020. Rispens is de zangeres van het Nemø ensemble en sinds 2023 maakt ze ook deel uit van HYOID.
sopraan, performer
Esther-Elisabeth Rispens
piano, performer
Bert De Rycke
fluit, performer
Mar Sala Romagosa
klarinet, performer
Freya Bovijn
viool, performer
Elisabeth Klinck
cello, performer
Eugénie Defraigne
Cathy Berberian was een opmerkelijke artieste die de conventies van klassieke muziek op eigenzinnige wijze door elkaar schudde. Met haar soepele stem verlegde ze de grenzen van vocaliteit en was ze een inspiratiebron voor de grootste componisten van de 20e eeuw, waaronder haar toenmalige echtgenoot Luciano Berio. In 2025 zouden beiden honderd jaar oud zijn geworden, wat aanleiding geeft tot een uitgebreide hommage aan dit kunstenaarskoppel.
Nemø ensemble - Concert Croissant #7
26 Jan.’25 - 11:00 - Henry Le Boeuf Hall Stage, Bozar
HYOID, Joris Lacoste & Claire Croizé: A-Ronne
26 Jan.’25 - 15:00 & 17:30 - Hallen van Schaarbeek
Sarah Aristidou & SPECTRA: For Cathy
26 Jan.’25 - 19:00 - Henry Le Boeuf Hall, Bozar
Staging the Concert: Sequenze – Alexander Vantournhout & Not Standing
A physical exploration of Berio’s music
16 Feb.’25 - 18:00 & 20:30 – Bozar
6 Feb.'25 - 20:00
Het Collectief
Morton Feldman - Crippled Symmetry
22 Feb.'25 - 20:00
Nederlands Kamerkoor & Asko|Schönberg
Liszt Via Crucis & Gubaidulina
12 Maa.'25 - 20:30
Caroline Shaw & Gabriel Kahane
30 Maa.'25 - 19:00
Patricia Kopatchinskaja, Vox Luminis & Aurora Orchestra
Dies Irae
29 Apr.'25 - 20:00
Diamanda La Berge Dramm
Bach & Glass
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Comte Etienne Davignon • Madame Léo Goldschmidt
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Comte Gabriel Armand • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • De heer en mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Comte et Comtesse Bernard de Grunne • Madame Nathalie Guiot • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur et Madame Claude Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Baron Andreas de Leenheer ✝ • Monsieur et Madame François Legein • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • De heer en mevrouw Thomas Leysen • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en mevrouw Frank Monstrey • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Jean Pelfrène-Piqueray • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Lucia Recalde Langarica • Madame Hermine Rédélé-Siegrist • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist-Mendelssohn • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • De heer en mevrouw Coen Teulings • Messieurs Oliver Toegemann et Bernard Slegten • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • Mevrouw Yung Shin Van Der Sype • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • Monsieur et Madame Guy Viellevigne • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Monsieur Robert Willocx ✝ • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Zita, maison d'art et d'âme
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul Bosmans • Monsieur et Madame Paul De Groote • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André • Docteur Amine Benyakoub • Mevrouw Sofie Bouckenooghe • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur Avi Goldstein • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur et Madame Melhan-Gam • Dokter Bram Peeters • Monsieur Lucas Van Molle • Monsieur et Madame Clément et Caroline Vey-Werny • Madame Cory Zhang