Antwerp Symphony Orchestra, Poschner & Helseth

Gustav Mahler (1860-1911) 
Blumine (1884-1888)

Nico Muhly (1981) 
Doom Painting, voor trompet en orkest (wereldpremière) (2024) 

1. Clarioun
2. Doom Painting. Cadenza with Drones
3. Every Thing That Hath Breath 

pauze 

Hector Berlioz (1803-1869) 
Symphonie fantastique, opus 14 (épisode de la vie d’un artiste) (1830) 

1. Rêveries, passions
2. Un bal
3. Scène aux champs
4. Marche au supplice
5. Songe d’une nuit du sabbat 

Doom Painting is een co-commissie van het Antwerp Symphony Orchestra, NTR SaturdayMatinee, Oslo Philharmonic Orchestra en Hallé Concerts Society. Met de steun van CMS en de Hallé Commisoners Circle.

Duur: ca. 110 min.

Muhly, Doom Painting 

Nico Muhly liet zich voor zijn trompetconcerto Doom Painting leiden door de historische en religieuze symboliek van het instrument. Met dit concerto bewijst hij dat de trompet, een van de instrumenten in het orkest met de langste geschiedenis, qua muzikale en virtuoze mogelijkheden niet onderdoet voor de meer gebruikelijke solo-instrumenten. De symboliek van de trompet wil Muhly expliciet naar de voorgrond brengen, niet enkel in de benaming van de delen maar ook in de muziek. De titel van het eerste deel Clarioun verwijst naar een historische voorloper van de huidige trompet die gebruikt werd tijdens ceremonies en in militaire contexten om de aandacht van omstanders te trekken en als signaalgever. Het instrument verleende zo een zeker gewicht aan significante gebeurtenissen. Het deel opent meteen met het solo-instrument en de trompet zweeft in dit deel vaak met lange stijgende lijnen over de meer urgente klanken van het orkest. Door het steeds opnemen van stijgende lijnen legt de trompet symbolisch de verbinding tussen het aardse en het hemelse. Daarnaast heeft de trompet scherp gearticuleerde ritmes die aan de signaalfunctie van het instrument herinneren. Het deel sluit af met een herneming van de stijgende lijnen van het begin van het concerto waarmee de trompet de brug maakt naar het tweede deel. 

Doom Painting, de titel die Muhly niet enkel aan het hele concerto maar ook aan het trage middendeel geeft, is de Engelse benaming voor een weergave van het Laatste Oordeel. Zulke doom paintings zijn voornamelijk te vinden op de muren van middeleeuwse en vroegmoderne kerken, als een visuele herinnering van het onvermijdelijke lot van de mens. Typisch is dat de ene helft van het schilderij een representatie toont van wie naar de hemel gaat, de andere helft toont wie naar de hel gaat. De trompet is een veelvoorkomend icoon in dergelijke beeltenissen: het zijn de engelen die de trompetten laten klinken bij het Laatste Oordeel. De stemming van dit deel is meer verinnerlijkt en fragieler. Zo doorbreken scherpe sforzando accenten uit alle instrumentengroepen een klanktapijt van lange, ingetogen noten. Het orkest dunt uit en biedt plaats aan de trompet om alleen op de voorgrond te komen. Dit mondt uit in een cadens voor trompet, begeleid door amper aanwezige klanken van de orkestinstrumenten. De koperblazers uit het orkest zwijgen in deze cadens waardoor het timbre van de solotrompet geen enkele concurrentie krijgt. 

Het derde deel zoekt weer naar een nieuwe verhouding tussen orkest en solist. Met de titel Every Thing That Hath Breath trekt Muhly de religieuze connotaties door. De frase is een Engelse vertaling van een fragment uit Psalm 150. De volledige zin luidt “Let every thing that hath breath Praise the Lord” en is een aansporing aan elk ademend wezen tot een lofzang. Opnieuw krijgt de adem van de trompettist een hoofdrol als zanger van de oproep van de psalm. Muhly is lang niet de eerste componist die deze psalm gebruikt als basis voor een passage in een compositie. Ook componisten als Bach, Schumann, Mendelssohn, Bruckner en Stravinski lieten zich door deze zogenaamde psalm der muzikanten inspireren. De bijnaam verwijst naar de veelheid van instrumenten die in de psalm gevraagd worden om de jubelzang te vervoegen. De trompet krijgt in dit slotdeel uiteindelijk weer het orkest achter zich in een heroïsch eindspel dat losbreekt in een climax waarbij de solist telkens weer opnieuw klimt, reikend naar de hemel. 

Eva Van Daele 

Mahler, Blumine 

De geschiedenis van Mahlers Blumine is getekend door de vele jobwissels van de jonge componist-dirigent. Mahler schreef deze muziek oorspronkelijk voor een opvoering van het episch gedicht Der Trompeter von Säckingen van Joseph Victor von Scheffel tijdens zijn aanstelling als dirigent in het Duitse Kassel. De muziek die Mahler voor deze gelegenheid componeerde bood hem een van de eerste mogelijkheden om zijn werk in een professionele context te horen uitvoeren. Blumine was een van de bewegingen van deze incidentele muziek. Na enkele jaren in Kassel nam Mahler een positie aan in Praag en daarna in Leipzig. In de eerste maanden van 1888 werkte Mahler in Leipzig zijn Eerste symfonie af. Hij hergebruikte Blumine als tweede deel, het andante deel, van zijn vijfdelige symfonie. 

Na een korte terugkeer naar Praag belandde Mahler in Boedapest waar de Eerste symfonie in november 1889 zijn première kreeg. Die première had helaas niet het effect waar Mahler vermoedelijk op hoopte: in plaats van zichzelf als symfonicus te poneren kreeg hij harde kritieken te verduren. In de herwerkte versie van de symfonie die in 1893 in Hamburg in première ging, had Blumine nog steeds een plaats. De uitvoering ging gepaard met een programmatekst van Mahler met opvallende literaire referenties naar de auteur Jean Paul. Het is ook naar Pauls essaybundel Herbstblumine dat de titel Blumine verwijst. 

Noch de muziek die we vandaag onder de naam Blumine kennen, noch de programmatische referenties haalden de partituur in de publicatie van de symfonie in 1899. Toch blijft Blumine in de finale versie van Mahlers Eerste symfonie wel doorklinken. Het hoofdthema komt namelijk terug in verschillende andere delen. 

In vergelijking met zijn symfonieën kiest Mahler voor een zeer kleine orkestbezetting voor Blumine. Bij de kopers zijn enkel vier hoorns en een enkele trompet aanwezig. Die trompet krijgt van Mahler een bijna solistische status. De muziek was dan ook oorspronkelijk gecomponeerd voor een gedicht waarin de trompet een hoofdrol speelt. Hij kent aan de trompet – op de tremolo melodieën van de strijkers na – de eerste melodie van het werk toe. De hobo en de klarinetten en even later ook de fluiten nemen het melodische materiaal van de trompet over. Deze eenvoudige melodieën in een wiegend metrum worden tussen de instrumenten doorgegeven om uiteindelijk – na een passage zonder trompet – weer bij de trompet uit te komen. De trompet trekt zich vervolgens weer terug op de achtergrond. De houtblazers en strijkers leggen het stuk neer en laten het slotakkoord aan de harp die Mahlers vroege symfonische proefstuk tot stilstand brengt. 

Eva Van Daele 

Berlioz, Symphonie fantastique, opus 14 

"Mijn leven is een roman die mezelf buitengewoon interesseert," aldus Hector Berlioz. Met zijn omvangrijke autobiografie voegde hij de daad bij het woord, en schreef hij een van de meest opwindende componistenmemoires uit de muziekgeschiedenis. In zijn memoires trakteert Berlioz zijn lezer op een stilistisch meesterlijke gidsbeurt achter de rottende coulissen van de met bonte intriges en dito figuranten bevolkte Parijse muziekwereld. Zijn onweerstaanbare vertelstijl en het spervuurtempo waarmee hij anekdotes, vlijmscherpe vervloekingen en artistieke bespiegelingen op de lezer afvuurt, maken deze memoires dan ook tot verplichte lectuur voor wie iets van de Franse romantiek wil begrijpen. Maar ook voordat Berlioz zijn herinneringen op papier zette, was de componist een schrijfgraag journalist, die zich liet opmerken met eloquent verwoorde muziekkritieken in de Revue et gazette musicale de Paris en het Journal des débats, waar zijn columns steevast op de voorpagina afgedrukt werden. Het genoegen waarmee hij reputaties maakte en kraakte, maakte hem beroemd als criticus. Het mag dus niet verbazen dat, toen Berlioz in 1856 benoemd werd tot lid van het Institut de France, men in de kranten kon lezen dat "ze geacht werden een componist te kiezen, maar in plaats daarvan een journalist aangesteld hebben."

Vormentaal 

De invloedrijke positie die Berlioz als muziekrecensent genoot, stond omgekeerd evenredig met zijn status als componist. Terwijl Parijs aan zijn lippen hing wanneer het ging om zijn muzikale meningen en esthetische boutades, was het concertpubliek maar matig geïnteresseerd in zijn composities. Berlioz’ sensationele kritieken bemoeilijkten zijn opgang binnen het muzikale establishment. Zo zou hij nooit echt doorbreken als dirigent, en hoewel iedereen het eens was over de originaliteit van zijn muziek kostte het Berlioz veel lobbywerk zijn eigen muziek op het podium te hijsen. Een en ander had uiteraard te maken met de uitzonderlijke eisen die Berlioz’ in zijn composities stelde. Naast zijn grote orkestbezettingen werd ook Berlioz’ vormentaal met scepsis begroet. Harold en Italie bijvoorbeeld is een als symfonie vermomd altvioolconcerto. Roméo et Juliette is een uit de kluiten gewassen cantate. De Symphonie funèbre et triomphale: een requiem voor een monstrueus, meer dan honderdkoppig harmonieorkest. De bekendste symfonie die Berlioz componeerde, is gek genoeg zijn minst speciale. Al kan je de autobiografisch geladen Symphonie fantastique bezwaarlijk ‘gewoon’ noemen. 

Ondanks haar status als meesterwerk is de Symphonie fantastique een relatief vroege compositie: Berlioz componeerde de partituur nog voor hij zijn studies aan het conservatorium afrondde en hij met de cantate Sardanapale een Prix de Rome behaalde. Het curieuze adjectief uit de titel Symphonie fantastique is een referentie aan de schrijfsels van E.T.A. Hoffmann, de Duitse auteur-componist-criticus, die in zijn ‘fantastische’ vertellingen allerlei groteske, onwereldse en vreemde onderwerpen aansneed. Ook Berlioz’ compositie neemt een duikvlucht in de droomwereld, al was die heel wat persoonlijker dan Hoffmanns sprookjesachtige verhalen. Onderwerp van Berlioz’ symfonie is immers de liefde die de componist opvatte voor een Ierse Shakespeare-actrice. In september 1827 woonde hij een voorstelling bij van Hamlet, gespeeld door een rondreizende troep Engelse acteurs. Berlioz, die maar anderhalf woord Engels begreep, viel als een blok voor Harriet Smithson, de ‘leading lady’ van het gezelschap. 

Portrait of an artist 

Berlioz’ liefde voor Smithson was dan wel niet noodlottig (in 1833 stapten ze in het huwelijksbootje), maar de wensen, verlangens en dromen die de componist koesterde, vormden in zijn hoofd het ideale onderwerp voor een ‘kunstenaarssymfonie’. Daartoe bedacht hij een programma dat het verhaal van de Symphonie fantastique verwoordde en dat hij in de eerste druk van de partituur liet opnemen. ‘De intentie van de componist’, zo lichtte hij in de voorafgaande nota toe, ‘was om diverse situaties in het leven van de kunstenaar uit te drukken. Het verloop van het instrumentale drama, dat de hulp van woorden ontbeert, moet op voorhand uitgelegd worden.’  

Het volledige programma van de symfonie valt uiteen in vijf delen, die overeenstemmen met de vijf bewegingen van de symfonie. In Rêveries, passions stelt Berlioz zich voor ‘dat een jonge muzikant een vrouw ontmoet die aan al zijn dromen en idealen beantwoordt. Telkens hij aan deze geliefde denkt, hoort hij een muzikale gedachte, die even passioneel, nobel en bedeesd is als de geliefde.’ Drijfveer van deze beweging is een markant muzikaal thema dat Berlioz een ‘idée fixe’ noemde en dat in allerlei gedaantes opduikt. Hierdoor kon hij de in allerlei richtingen zwalkende dwanggedachten van de verliefde kunstenaar treffend verklanken. In het tweede deel Un bal ‘bevindt de kunstenaar zich op een tumultueus dansfeest, maar de geliefde afbeelding verstoort er de rust van zijn geest.’ Voor deze beweging bediende Berlioz zich van een walsachtige stemming, die omstreeks het midden baan ruimt voor een getransformeerde voorstelling van de idée fixe. 

De derde beweging, Scène aux champs, plaatst de kunstenaar dan weer in ‘het platteland, waar twee herders een herderslied op hun fluitjes intoneren. Hun pastorale duet, het landschap, het vredige ruisen van de bomen moeten zijn gemoed bedaren. Hij mediteert over zijn eenzaamheid en hoopt dat daar snel een einde aan komt. Maar wat als ze hem zou bedriegen?’ Deze ‘mengeling van hoop en angst, vreugdevolle ideeën en donkere vooruitzichten’ vat Berlioz in een idyllische pastorale, die omstreeks het midden stevig gaat onweren, wederom met de idée fixe als onruststoker. Grimmiger wordt het in Marche au supplice, waarin ‘de kunstenaar, ervan overtuigd dat zijn liefde niet beantwoord wordt, zichzelf vergiftigt met opium. Het narcoticum is echter te zwak en verdooft hem, met nachtmerries tot gevolg. De kunstenaar droomt dat hij zijn geliefde vermoordt en naar het schavot wordt gevoerd.’ Het is niet moeilijk in Marche au supplice de voorbij marcherende veroordeelde te horen die, bij de guillotine aangekomen, nog éénmaal aan zijn geliefde (de ongevarieerde idée fixe) denkt. Lang duurt de mijmering niet, want even later verbeeldt een abrupt akkoord de ‘coup fatal’. De plomp dalende pizzicato’s die erop volgen, imiteren zijn naar beneden tuimelende hoofd. 

De finale, Songe d’une nuit du sabbat, gaat eveneens de droomtoer op en presenteert ‘een heksensabbat, waarop geesten, monsters en heksen zijn begrafenis vieren. De geliefde melodie keert terug, maar heeft haar noblesse verloren: in plaats daarvan is het niet meer dan een gemene, triviale en groteske dansmelodie geworden.’ Geen happy end dus: Berlioz sleurt de geliefde mee in een uit de band springende dodendans, waarin hij kunstig de Gregoriaanse begrafenismelodie Dies Irae verweeft. 

Roesstemming 

De insteek van Berlioz’ Symphonie fantastique heeft al bij al meer te maken met romantische verbeelding dan met het etaleren van liefdesverdriet. Het mag dan ook niet verbazen dat hét model voor deze symfonie een roman was: de pseudo-autobiografie Confessions of an English Opium-Eater van Thomas De Quincey die Berlioz in 1828 ontdekte. Wat opium was voor De Quincey, was Harriet Smithson voor Berlioz: een idée fixe dat – zoals we ergens halverwege de roman lezen – ‘een kortstondige rustpoos biedt voor alle kwaad en tegenspoed, en een mens dagvaardt voor de kanselarij der dromen.’ Ook latere generaties bewonderden in Berlioz’ meesterlijke partituur de groeiende roesstemming, uitgedrukt in nieuwe, originele orkestkleuren. Voor de Amerikaanse dirigent-componist Leonard Bernstein, die in de jaren 1960 de opkomst van de hippiebeweging en hallucinerende drugs meemaakte, was het dan ook duidelijk: in zijn symfonie had de componist uitdrukking gegeven aan een drugsgerelateerd visioen. ‘Berlioz zegt waar het op staat. Je beleeft een trip en dan ineens sta je te gillen bij je eigen begrafenis.’ 

Tom Janssens

Eerste viool
Zsolt-Tihamér Visontay 
Christophe Mourguiart 
Eric Baeten 
Filipe Costa Raposo 
Nana Hiraide 
Yuko Kimura 
Laie Lee 
Mara Mikelsone 
Minori Yamato 
Giannis Antonopoulos 
Philip Dingenen 
Roberto Quartararo 
Ophélie Sanchez 
Laura Sánchez Larín 
Aria Trigas 
Roberto Villalta García 

Tweede viool 
Miki Tsunoda 
Gudrun Vercampt 
Liesbeth Kindt 
Ilse Pasmans 
Marjolijn Van der Jeught 
Maartje van Eggelen 
Hanneke Verbueken 
Pierre Vopat 
Erika Bordon 
Verónica Costa 
Stefaan De Rycke 
Clara Pérez Campuzano 
Isabelle Rowland 
Christina Tsakalidou 

Altviool 
Sander Geerts 
Rajmund Glowczynski 
Elaine Ng 
Wu Di 
Dino Dragovic 
Marija Krumes 
Krzysztof Kubala 
Lisbeth Lannie 
Francisca Barata Feyo 
Romain Montfort 
Edgar Perestrelo 
Célia Roser 

Cello 
Raphael Bell 
Olivier Robe 
Dieter Schützhoff 
Birgit Barrea Mar Bonet Silvestre 
Diego Liberati 
Maria Mudrova 
Irene Cervera Esteban 
Laia Terré 
Richard Verna 

Contrabas 
Ioan Baranga 
Jaroslaw Mroz 
Carlos Navarro Herrero 
Julita Fasseva 
Jeremiusz Trzaska 
Nassim Attar 
Mariana Fernandes 
Andrei Mihai Jîjîie 

Fluit 
Edith Van Dyck 
Peter Verhoyen 

Hobo 
Louis Baumann 
Dimitri Mestdag 

Klarinet
Julien Chabod 
Raül Verdú Sellés

Fagot
Oliver Engels 
Graziano Moretto 
Tobias Knobloch 
Juan Ruiz Bandoux 

Hoorn 
Michaela Buzkova 
Koen Cools 
Jean-Baptiste Humbert 
Koen Thijs 
Ana María Muñoz Koniarska

Trompet 
Alain De Rudder 
Johannes Mauer 
Luc Van Gorp 
Yorick Roscam  

Trombone 
Ferdinand Heuberger 
Roel Avonds 
Adrián Castro Capuz 

Tuba 
Bernd Van Echelpoel 
Stefan Knuijt 

Pauken 
Pieterjan Vranckx

Slagwerk 
Cristiano Menegazzo 
Dámaso Escauriaza 
Markel Perez Etxarri 
Daan Wilms

Toetsen 
Yutaka Oya    

Harp 
Samia Bousbaïne 
Roberta Brambilla 

Bozar Maecenas 

Monsieur et Madame Bertrand Ferrier • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter • Bozar Honorary Patrons • Comte Etienne Davignon • Madame Léo Goldschmidt  

Bozar Patrons 

Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Monsieur Thierry Boutemy • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Madame Paloma Castro Martinez de Tejada • Prince et Princesse de Chimay • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • Monsieur Nicolas De Coster et Madame Stéphanie Donnez • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Edouard Derom • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • Monsieur Amand-Benoit D'Hondt • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Claudine Duvivier • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Baron et Baronne Pierre Gurdjian • De heer en mevrouw Philippe en Martine Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Monsieur et Madame François Legein • Monsieur et Madame Charles-Henri Lehideux • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • Monsieur Bruno van Lierde • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • De heer en mevrouw Frank Monstrey (urbion) • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Lucia Recalde Langarica • Monsieur Bernard Respaut • De heer en mevrouw Guy en Martine Reyniers • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini et Monsieur Craig Finch • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • Monsieur Didier Staquet et Madame Lidia Zabinski • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • Monsieur Nikolaus Tacke et Madame Astrid Cuylits • De heer en mevrouw Coen Teulings • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Dr. Philippe Uytterhaegen • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • De heer Marc Vandecandelaere • De heer Alexander Vandenbergen •Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Golschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Madame Danuta Zedzian • Monsieur et Madame Jacques Zucker  

Bozar Circle 

Monsieur et Madame Paul De Groote • Mevrouw Greet Puttaert • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck 

Bozar Young Circle 

Monsieur Axel Böhlke et Madame Clara Huizink • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Laurent Coulie et Madame Cory Zhang • Monsieur Rodolphe Dulait • Madame Ana Fota • Monsieur et Madame Melhan-Gam • De heer Koen Muylle • De heer Sander Muylle • Madame Audrey Noble • Madame Valéria Onofrj • Dr. Bram Peeters • Monsieur Guillaume van Doorslaer et Madame Emily Defreyne 

En onze Leden die anoniem wensen te blijven