Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Amsterdam Baroque Orchestra
24 Okt.'24
- 20:00
Henry Le Boeufzaal
Georg Friedrich Handel
(1685-1759)
Esther, arr. HWV 50a (1718) en 50b (1732)
- Akte I (55’)
- Akte II (25’)
Pauze
- Akte III (35’)
Duur: 135'
Händels Esther: van masque tot oratorium
Op 19 april 1732 publiceerde de Londense Daily Journal de volgende aankondiging: “Op bevel van zijne majesteit zal in the King’s Theater op de Hay-Market op dinsdag 2 mei het heilige verhaal van Esther worden opgevoerd als een oratorium in het Engels. De muziek werd voorheen gecomponeerd door de heer Händel en wordt nu door hem herzien en uitgebreid met verschillende toevoegingen. Ze zal worden gebracht door een groot aantal van de beste stemmen en instrumenten.”
Händels oratorium Esther wordt vandaag nog zelden uitgevoerd; de onbekendheid van het werk staat in schril contrast tot de bekendheid van de componist. Vandaag kennen we Georg Friedrich Händel als de componist van Messiah en andere oratoria, als de geniale schepper van meer dan veertig Italiaanse opera’s, als de auteur van de Water Music en de Music for the Royal Fireworks. We kennen hem als de Duitser die ettelijke jaren in Italië doorbracht om zich in 1712 in Londen te vestigen, er zijn naam tot George Frideric Handel te verengelsen en er decennia later te overlijden, rijk en beroemd. Of als de briljante collega van Bach, die hij nooit zou ontmoeten maar met wie hij de oogarts deelde – met de gekende noodlottige gevolgen voor beide componisten.
Esther zou de muziekgeschiedenis ingaan als het allereerste Engelse oratorium, maar deze vorm kreeg het pas in de versie van 1732; in de oorspronkelijke versie uit 1718 is Esther een masque, een soort kamerdrama op muziek. Beide versies halen hun verhaalstof uit de Bijbel en vertellen het verhaal van de Israëlitische Esther die als koningin van Perzië haar volk redt van een brutale massamoord. Händel gebruikte niet rechtstreeks de bijbeltekst, maar een libretto dat nu eens aan Alexander Pope, dan weer aan John Arbuthnot wordt toegeschreven en op zijn beurt gebaseerd is op Thomas Breretons Engelse vertaling van Jean Racines Esther: tragédie tirée de l'écriture sainte (1689).
In de inleiding tot zijn toneelstuk schrijft Racine dat het zijn bedoeling is om “net als in de oude Griekse tragedies het koor en de zang te verbinden met de actie en om voor het zingen van de lof van de ware God dat deel van het koor te gebruiken dat de heidenen [i.e. de klassieke toneelauteurs] gebruikten om de lof van hun valse godheden te zingen.”
Weinig is geweten over de omstandigheden waarin Händels Esther tot stand kwam. Misschien was het Racines intentieverklaring die hem ertoe inspireerde om van Esther een masque te maken. Deze eerste versie werd in 1718 uitgevoerd voor de Duke of Chandos in Cannons.
Voor sommige passages hergebruikte Händel muziek uit zijn Brockespassie (1716). De aria’s kregen de da capo-vorm (ABA) die we kennen uit de opera, maar Händel behandelt ze met een grotere flexibiliteit door ze bijvoorbeeld met koorpassages te verbinden. Het koor wordt dan weer ingezet om de verschillende volkeren in het verhaal te vertegenwoordigen, een trekje dat Händel ook in zijn latere oratoria overtuigend zou toepassen. Het verschijnt eerst als een groep bloeddorstige Perzische officieren, en vervolgens – voor het grootste deel van het verhaal – als de vervolgde Israëlieten.
Na de eerste uitvoering in 1718 en een revisie in 1720 zou Esther vanaf 1732 opnieuw vanonder het stof worden gehaald. Deze nieuwe producties zouden uiteindelijk leiden tot de vernieuwing en de definitieve vormgeving van het oratoriumgenre.
Ter ere van de verjaardag van de componist organiseerde Bernard Gates, de ‘Master of the children’ van de koninklijke kapel, op 23 februari 1732 de eerste van drie privé-uitvoeringen van Esther in de Londense Crown and Anchor Tavern. Op 20 april werden deze gevolgd door een eerste publieke uitvoering, maar zonder dat Händel hiervoor zijn toestemming had gegeven.
Händel reageerde door zijn werk grondig te herzien en uit te breiden. Zoals aangekondigd in de advertentie ging de nieuwe ‘geautoriseerde’ versie nauwelijks twee weken later in première in The King’s Theatre. Händel voegde zowel nieuw gecomponeerde muziek toe als fragmenten uit andere composities (o.m. uit de Coronation Anthems, 1727) voorzien van een nieuwe tekst. De rol van Ahasverus paste hij aan voor de beroemde castraat Senesino. Met zijn gebruikelijke meesterschap haalde Händel alles uit de kast om het verhaal met maximaal effect te verklanken: een kleurrijke orkestratie, virtuoze aria’s en een triomfantelijk slotkoor.
Terwijl de privé-uitvoeringen geënsceneerd waren, vond de uitvoering in het King’s Theatre plaats zonder enscenering: in die tijd was het immers verboden om bijbelverhalen op publieke podia uit te beelden. Voor de zekerheid vermeldde Händel dit ook in de aankondiging: “Er zal geen handeling (‘action’) op het podium te zien zijn, maar het huis zal voor het publiek op een geschikte manier worden ingericht (‘in a decent manner’).”
Esther werd in de jaren tussen 1732 en 1757 nog herhaaldelijk opnieuw uitgevoerd. De uitvoeringen in Covent Garden in 1735 gingen in de pauzes zelfs vergezeld van orgelconcerti met – meer dan waarschijnlijk – Händel zelf als solist.
- De driedelige ouverture begint behoedzaam, met een Andante en een Larghetto, om pas in het Allegro uitbundig los te barsten.
- In het recitatief Tis greater far to spare stelt de masque het Joodse volk meteen voor een voldongen feit met de aankondiging dat “all the Jewish race shall bleed”. De oratoriumversie bereidt de luisteraar gedurende een half uur emotioneel voor op deze wrede woorden.
- Eind goed, al goed: het slotkoor bezingt een eclatante triomf, met pauken en trompetten, zoals alleen Händel die kon componeren.
Pieter Mannaerts
Akte I
Esther en haar adoptievader Mordecai verheugen zich erover dat Esther koningin van Perzië wordt. Premier Haman voelt zich beledigd door Mordecai’s weigering om hem op religieuze gronden te gehoorzamen en overhaalt koning Ahasverus om de uitroeiing van alle joden in diens rijk te bevelen. Mordecai moet aan de bevolking het gruwelijke nieuws brengen.
Akte II
Mordecai vraagt Esther om de koning te overtuigen om de beslissing in te trekken; zij mag de koning echter niet benaderen zonder zijn initiatief – op straffe van de dood. Na Mordecai’s smeekbede besluit ze het toch te wagen. Bij de confrontatie is Ahasverus ontstemd; Esther valt flauw. Het koor merkt op dat haar charmes het hart van de koning uiteindelijk zullen doen smelten.
Akte III
Mordecai en het Joodse volk vertrouwen op Esthers interventie. Ahasverus wil Esther alles geven wat ze vraagt. Esther onthult haar Joodse afkomst; ze vertelt de koning dat het bevel tot uitroeiing Hamans idee was, om haarzelf en Mordecai – die eerder het leven van de koning had gered – uit te schakelen. De koning is geschokt en beveelt Hamans executie. Haman vraagt Esther om vergiffenis, maar zij minacht hem. De joden danken God met lofliederen voor hun redding.
Ton Koopman
muzikale leiding
Organist, klavecinist en dirigent Ton Koopman is de oprichter van het Amsterdam Baroque Orchestra (1979) & Choir (1992), dat al snel wereldfaam verwierf en een repertoire beheerst gaande van vroegbarokke composities tot laatclassicistische muziek. Het trad op in de grote Europese concertzalen, alsook in New York en Tokyo. Ton Koopman speelt ook concerten als solist, op klavecimbel en orgel. Als gastdirigent voerde hij vroeg-romantische muziek uit met wereldberoemde orkesten, zoals de Berliner Philharmoniker, de New York Philharmonic, het Koninklijk Concertgebouworkest, het Cleveland Orchestra,… Zijn uitgebreide discografie verscheen bij diverse labels en in 2003 richtte hij zijn eigen label op: Antoine Marchand (verdeeld door Challenge Classics). Vermelden we hier de cd-box Johann Sebastian Bach: Complete Cantatas, opgenomen met zijn ensemble tussen 1994 en 2004 (Deutscher Schallplattenpreis ‘Echo Klassik’, BBC Award 2008, Prix Hector Berlioz), en de box Dieterich Buxtehude: Opera Omnia, verschenen in 2014. Ton Koopman verzorgde ook nieuwe uitgaven van muziek van o.m. Händel. Hij ontving de Bach-Preis van de stad Leipzig (2006), de Buxtehude-Preis van de stad Lübeck (2012) en de Nederlandse Edison Oeuvre Award (2017). Hij is emeritus hoogleraar muziekwetenschap aan de Universiteit Leiden, is erelid van de Royal Academy of Music in Londen en artistiek directeur van het Franse muziekfestival Itinéraire Baroque. Sinds 2019 is hij voorzitter van het Bach-Archiv Leipzig.
Julia Lezhneva
Esther (sopraan)
De Russische sopraan Julia Lezhneva studeerde zang in Moskou en Cardiff en volgde masterclasses bij onder meer Kiri Te Kanawa en Rebecca Evans. Sindsdien bouwde ze een indrukwekkende internationale carrière uit. Lezhneva werkte samen met toonaangevende dirigenten als Paavo Järvi en Vladimir Jurowski en trad op met vooraanstaande orkesten waaronder het Gewandhausorchester Leipzig, het Mariinsky Orchestra en het Seattle Symphony Orchestra. In de Staatsoper Hamburg was ze te horen als Morgana (Alcina), Rosina (Il barbiere di Siviglia) en als Poppea in Händels Agrippina. Verdere rollen omvatten onder meer Angelica (Orlando furioso), Susanna en Barbarina (Le nozze di Figaro), en Zerlina (Don Giovanni) waarmee Lezhneva in 2023 op de Mozartwoche schitterde.
Maarten Engeltjes
Ahasverus / Mordecai (contratenor)
Maarten Engeltjes zingt al vanaf zijn vierde als jongenssopraan. Op zijn zestiende maakt Maarten zijn debuut als contratenor in Bachs Matthäus-Passion. Al snel volgden vele concerten in binnen en buitenland. Inmiddels is Engeltjes al jaren een veelgevraagd contratenor en werkt hij regelmatig samen met dirigenten als Ton Koopman, Vladimir Jurowski, Peter Dijkstra en Jordi Savall. Toekomstige engagementen zijn een zevenjarige Bachcyclus met Les Arts Florissants, Händels Israel in Egypt met NDR Choir en Händels Messiah met New York Philharmonic. Engeltjes nam met zijn eigen barokorkest PRJCT Amsterdam twee albums op voor Sony Classical.
Andreas Wolf
Harman (bas)
Na zijn studies bij Heiner Eckels en Thomas Quasthoff profileerde Andreas Wolf zich als Händel en Bach uitvoerder bij uitstek dankzij concerten in de Philharmonie de Paris, het Barbican Center in Londen en het Lincoln Center in New York. Recente opera-engagementen waren onder andere Mozarts Così fan tutte bij het Teatro Real in Madrid, De Munt in Brussel en de Wiener Festwochen en Don Giovanni in De Munt en het Staatstheater Stuttgart. Met de Staatsoper München heeft Wolf een hechte band: hij stond er onder meer in Bizets Carmen, Richard Strauss’ Ariadne auf Naxos en Die Gezeichneten van Schreker.
Amsterdam Baroque Orchestra
In 1979 richtte Ton Koopman het Amsterdam Baroque Orchestra op. Het orkest bestaat uit barokspecialisten met wereldfaam die elk jaar verschillende keren samenkomen om nieuwe programma’s voor te bereiden en te spelen. In 1992 kwam daar het Amsterdam Baroque Choir (ABC) bij, dat zijn debuut maakte tijdens het Holland Festival Oude Muziek in Utrecht waar het de wereldpremière verzorgde van zowel het Requiem (met 15 stemmen) als de Vespers (met 32 stemmen) van Biber. De opname van die twee werken werd bekroond met de Cannes Classical Award voor beste uitvoering van koormuziek uit de 17e en 18e eeuw. In 1994 nam Ton Koopman met het orkest en het koor alle cantates van Bach op. Voor dat bijzondere project ontvingen Koopman en zijn ensemble de Deutsche Schallplatten-Preis Echo Klassik. Ze hebben trouwens alle grote werken uit de barok en de klassieke periode opgenomen en zijn daarvoor met tal van onderscheidingen beloond, o.a. een BBC Award en een Echo Klassik Award.
eerste viool
Catherine Manson
Joseph Tan
Elana Cooper
Anna Ryu
Lorena Padron
Elin Eriksson
tweede viool
Tomoe Badiarova
Marc Cooper
Liesbeth Nijs
Chiara Zanisi
Rie Kimura
John Wilson Meyer
altviool
Annemarie Kosten-Dür
Marta Jimenez
cello
Werner Matzke
Cassandra Luckhardt
Diederik van Dijk
contrabas
Michele Zeoli
hobo
Antoine Torunckzyk
Maria Jesus Moreno
fagot
Wouter Verschuren
William Gough
hoorn
Christopher Price
Fabio Forgiarini
trompet
Amir Rabinovitz
Jonathan Impett
Christopher Price
pauken
Luuk Nagtegaal
harp
Emma Huijsser
klavecimbel
Edoardo Valorz
sopraan
Susan Jonkers
Amelia Berridge
Francesca Calero
Maria Goetze
Rozemarijn Kalis
Merel van Geest
Bethany Shepherd
alt
Iris Bouman
Hebe de Champeaux
Jonathan de Ceuster
Rob Cuppens
Kaspar Kröner
Bart Uvyn
tenor
Kieran White
Martí Doñate
Chris Postuma
Peter di Toro
Emanuele Petracco
Guido Groenland
Henk Gunneman
bas
Martijn de Graaf Bierbrauwer
Andreas Goetze
Hidde Kleikamp
Jasper Schweppe
Michiel Meijer
5 Nov.'24 - 19:00
Cecilia Bartoli & Les Musiciens du Prince - Monaco
Gluck: Orfeo ed Euridice
3 Dec.'24 - 20:00
Alexander Chance & Toby Carr
Love and Loss
12 Dec.'24 - 20:00
Akademie für Alte Musik Berlin
Bach: Magnificat
10 Jan.'25 - 20:00
Jordi Savall & Hespèrion XXI
Un Mar de Músicas
24 Feb.'25 - 20:00
Graindelavoix & Jan Michiels
Epitaphs of Afterwardness
14 Maa.'25 - 20:00
Vox Luminis & Lionel Meunier
Ein Deutsches Barockrequiem
9 Apr.'25 - 20:00
Le Poème Harmonique
Purcell: Dido and Aeneas
15 Juni'25 - 19:00
Los Angeles Master Chorale & Peter Sellars
Music to Accompany a Departure
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay · Monsieur et Madame Betrand Ferrier · Barones Michèle Galle-Sioen · Monsieur et Madame Laurent Legein · Madame Heike Müller · Monsieur et Madame Dominique Peninon · Monsieur et Madame Antoine Winckler · Chevalier Godefroid de Wouters d’Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Comte Etienne Davignon · Madame Léo Goldschmidt
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen · Madame Marie-Louise Angenent · Comtesse Laurence d’Aramon · Monsieur Jean-François Bellis · Baron et Baronne Berghmans · Monsieur Tony Bernard · De heer Stefaan Bettens · Monsieur Philippe Bioul · Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman · Madame Laurette Blondeel · Comte et Comtesse Boël · Monsieur et Madame Thierry Bouckaert · Monsieur Thierry Boutemy · Madame Anny Cailloux · Madame Valérie Cardon de Lichtbuer · Madame Catherine Carniaux · Madame Paloma Castra Martinez de Tejada · Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault · Mevrouw Chris Cooleman · Monsieur et Madame Jean Courtin · Monsieur et Madame Denis Dalibot · Madame Bernard Darty · Monsieur Jimmy Davignon · De heer en mevrouw Philippe De Baere · Monsieur Nicolas De Coster et Madame Stéphanie Donnez · De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi · Monsieur Edouard Derom · Monsieur Patrick Derom · Madame Louise Descamps · De heer Bernard Dubois · Mevrouw Sylvie Dubois · Madame Claudine Duvivier · Madame Dominique Eickhoff · Baron et Baronne William Frère · De heer Frederick Gordts · Comte et Comtesse Bernard de Grunne · Monsieur et Madame Pierre Gurdjian · De heer en mevrouw Philippe en Martine Haspeslagh - Van den Poel · Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein · Monsieur Jean-Pierre Hoa · De heer Xavier Hufkens · Madame Bonno H. Hylkema · Madame Fernand Jacquet · Baron Edouard Janssen · Monsieur et Madame Jean-Louis Joris · Monsieur et Madame Adnan Kandyoti · Monsieur Sander Kashiva · Monsieur Sam Kestens · Monsieur et Madame Klaus Körner · Madame Marleen Lammerant · Monsieur Pierre Lebeau · Monsieur et Madame François Legein · Madame Gérald Leprince Jungbluth · Monsieur Xavier Letizia · De heer en mevrouw Thomas Leysen · Monsieur Bruno van Lierde · Monsieur et Madame Clive Llewellyn · Monsieur et Madame Thierry Lorang · Madame Olga Machiels-Osterrieth · De heer Peter Maenhout · De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën · De heer en mevrouw Frederic Martens · Monsieur Yves-Loïc Martin · Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey · De heer en mevrouw Frank Monstrey (urbion) · Madame Philippine de Montalembert · Madame Nelson · Monsieur Laurent Pampfer · Famille Philippson · Monsieur Gérard Philippson · Madame Lucia Recalde Langarica · Monsieur Bernard Respaut · De heer en mevrouw Guy en Martine Reyniers · Madame Fabienne Richard · Madame Elisabetta Righini et Monsieur Craig Finch · Monsieur et Madame Frédéric Samama · Monsieur Grégoire Schöller · Monsieur et Madame Philippe Schöller · Monsieur et Madame Hans C. Schwab · Monsieur et Madame Tommaso Setari · Monsieur et Madame Olivier Solanet · Monsieur Eric Speeckaert · Monsieur Jean-Charles Speeckaert · Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt · Madame Anne-Véronique Stainier · Monsieur Didier Staquet et Madame Lidia Zabinski · De heer Karl Stas · Monsieur et Madame Philippe Stoclet · Monsieur Nikolaus Tacke et Madame Astrid Cuylits · De heer en mevrouw Coen Teulings · Monsieur et Madame Philippe Tournay · Monsieur Jean-Christophe Troussel · Dr. Philippe Uytterhaegen · Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout · De heer Marc Vandecandelaere · De heer Alexander Vandenbergen · Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw · De heer Koen Van Loo · De heer en mevrouw Anton Van Rossum · De heer Johan Van Wassenhove · Monsieur et Madame Michel Wajs-Golschmidt · Monsieur et Madame Albert Wastiaux · Monsieur Luc Willame · Monsieur et Madame Bernard Woronoff · Monsieur et Madame Jacques Zucker
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul De Groote · Mevrouw Greet Puttaert · De heer Stefaan Sonck Thiebaut · Madame France Soubeyran · De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André · Monsieur Axel Böhlke et Madame Clara Huizink · Monsieur Matteo Cervi · Monsieur Laurent Coulie et Madame Cory Zhang · Monsieur Rodolphe Dulait · Monsieur et Madame Melhan-Gam · De heer Koen Muylle · De heer Sander Muylle · Madame Audrey Noble · Dr. Bram Peeters · Monsieur Guillaume van Doorslaer et Madame Emily Defreyne