Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Hyoid, Joris Lacoste & Claire Croizé: A-Ronne
26 Jan.'25
Hallen van Schaarbeek
Sébastien Roux (° 1977)
elektroakoestische proloog (2023)
Luciano Berio (1925 – 2003)
A-Ronne (1975)
Concert zonder pauze
Duur 50’
Uitvoerende productie: La Muse en Circuit – CNCM, HYOID
Coproducenten: Les Halles de Schaerbeek,
Musica, Centre Henri Pousseur, de Bijloke, C-TAKT
Steun: Vlaamse overheid, Perpodium & Cohort production, Institut français (Paris)
* In Stripsody maakt Cathy Berberian de achtergrondgeluiden van een stripverhaal hoorbaar.
* Recital I (for Cathy) begint met de vergeefse zoektocht van de zangeres naar haar pianist. Hoor hoe een recitatief van Monteverdi als een verre herinnering klinkt.
* Hoor hoe de trombonist in Sequenza V in en naast het mondstuk zingt: hij of zij vocaliseert het instrument en geeft de stem een koperen klank.
Artistiek tweerichtingsverkeer
Een Italiaans componist die zoals bijna al zijn landgenoten graag voor de stem schrijft, een zangeres die ook componeert: Luciano Berio (1925-2003) en Cathy Berberian (1925-1983) leken wel voorbestemd voor elkaar. Ook persoonlijk klikte het tussen die twee. Ze hadden elkaar in 1949 ontmoet aan het conservatorium van Milaan, waar ze toen studeerden, en in 1950 huwden ze met elkaar. Ook na de scheiding in 1964 bleef hun artistieke samenwerking intens. De traditionele rolverdeling tussen een (mannelijke) componist die in een partituur voorschrijft hoe het moet en een (vrouwelijke) muzikant die dat braaf uitvoert, wordt in deze samenwerking niet langer gerespecteerd. Toch blijft de indruk dat Berberian niet altijd de credits kreeg voor haar artistieke inbreng.
De tape compositie Thema (Omaggio a Joyce) uit 1958 is daar een duidelijk voorbeeld van. Berberian leest op haar eigen manier het gedicht Sirens uit het elfde hoofdstuk van James Joyces Ulysses. Umberto Eco bedacht het concept en Berio bewerkte de opname van Berberians stem in de elektronische muziekstudio van de RAI. Berberian leverde dus het klankmateriaal, maar toch wordt ze niet als coauteur vermeld. Hetzelfde gebeurt in feite met Sequenza III (1965), een werk voor solo stem dat – figuurlijk – op het lijf geschreven is van Berberian. Deze voorbeelden doen geen afbreuk aan de artistieke verdienste van Berio. Zoals zijn vriend Eco was hij ervan overtuigd dat (muzikale) gestes en klanken vooral door hun onderling verband betekenis krijgen. Klanken structureren is net datgene wat een componist doet.
Collage
Efficiënt artistiek tweerichtingsverkeer veronderstelt een gemeenschappelijke esthetiek, en die is zeker aanwezig in de samenwerking tussen Berberian en Berio. Basisprincipes daarvan zijn het gebruik van verschillende vocale stijlen en de snelle afwisseling daartussen. Een goed voorbeeld daarvan is reeds te vinden in Aria (1958) van John Cage, een vocaal portret van Berberian met tekstfragmenten in de vijf talen die de zangeres beheerste en negen vocale stijlen die elkaar halsoverkop afwisselen: contralto, dramatisch, coloratuur, Marlène Dietrich, nasaal, Oosters, jazz, volks, babystemmetje. De collage van verschillende stijlen is een rode draad in de oeuvres van, en de samenwerking tussen Berio en Berberian. Continuïteit en homogeniteit, twee steunpilaren van de klassieke muziek, worden daardoor op de helling gezet. Dat verklaart ook hun voorliefde voor meer populaire muzikale idiomen. Een goed voorbeeld daarvan zijn Folk Songs (1964), Berio’s bewerking van 11 volksliederen uit verschillende streken van de wereld, maar ook de arrangementen van Beatles songs die Louis Andriessen voor Berberian maakte. Een collage van muzikale stijlen is eveneens te horen in Berio’s Recital I (for Cathy) uit 1972, dat ook de theatrale troeven van Berberian uitspeelt. Het stuk is namelijk bedoeld ‘voor een acterende zangeres die de rol speelt van een zangeres die een recital geeft’. Haar monoloog wordt telkens onderbroken door korte fragmenten uit de hele muziekgeschiedenis die Berberian op haar repertoire had, 44 in totaal.
Van stripverhaal tot madrigaalkomedie
De snelle opeenvolging van contrasterende geluiden – genoteerd op drie lijnen die de registers laag, midden en hoog symboliseren – ligt ook aan de basis van Stripsody (1966), een compositie voor solo stem van Berberian. Het vertrekpunt zijn klanknabootsingen die in stripverhalen het geluidsdecor of beweging suggereren (‘vroem’, ‘plof’, ‘pffft’ en dergelijke). Berberian ordent die onomatopeeën in ‘scènes’, en verbindt er ook mimiek en lichaamsbewegingen aan. In 1974 componeert Berio A-Ronne voor tape en vijf gesproken rollen. Een jaar later maakt hij hier voor de Swingle Singers een versie van voor acht zangers. De titel betekent zoveel als ‘van a tot z’ in het Oud-Italiaans. A-Ronne is gebaseerd op een gedicht van Edoardo Sanguineti dat bestaat uit een collage van zeer diverse tekstfragmenten. Omdat het gedicht niet minder dan twintig keer na elkaar in verschillende gedaanten gereciteerd en gezongen wordt, bestempelt Berio dit werk als ‘een radiodocumentaire over een gedicht’. Daarnaast gebruikt hij ook de uitdrukking ‘auditief theater’. De versie voor acht stemmen doet inderdaad denken aan de madrigaalkomedies die op het einde van de zestiende eeuw het licht zagen in Italië.
‘La nuova vocalità’
Onder deze titel publiceerde Cathy Berberian in 1966 een artikel waarin ze een alternatieve vocale praktijk voorstelt. Een klassiek geschoold zanger kleurt strikt binnen de lijntjes van wat het (opera)publiek verwacht. De menselijke stem heeft echter een oneindig veel groter expressief potentieel. Berberian bepleit dan ook de beoefening van verschillende stijlen uit alle periodes en muzikale culturen, naast het gebruik van klanken die doorgaans in de vocale productie onderdrukt worden wegens ‘onmuzikaal’. Dat laatste gaat verder dan wat men in hedendaagse muziek ‘extended techniques’ noemt, waarin een componist een alternatieve speel- of stemtechniek voorschrijft. Voor Berberian is de wisselwerking groter: voor haar is ‘de zanger(es) de componist van een live performance’. Deze nieuwe vocale praktijk is natuurlijk gebaseerd op eigen werk, maar ook op werken die componisten als Luciano Berio, John Cage of Igor Stravinsky voor haar schreven. De praktijk vindt navolging in de muziek van Meredith Monk, Diamanda Galas, Iva Bittová en zovele andere vernieuwende vocalisten.
Andere artistieke wisselwerkingen
Tussen 1958 en 2002 componeert Berio een reeks van 14 solostukken, telkens voor een ander instrument. Wanneer slechts één muzikant het muzikale discours schraagt, is virtuositeit een beproefd recept om de aandacht gaande te houden. Berio streeft een type virtuositeit na, waarin technische vaardigheid ten dienste staat van een muzikale idee. Hij wil niet langer schrijven voor ‘een leeghoofd met snelle vingers’. Voor zijn Sequenze ontwikkelt Berio dan ook een intense samenwerking met de uitvoerders. Hij versmaadt daarbij geenszins de gestes die historisch met het instrument vergroeid zijn, maar gaat daar integendeel een productieve dialoog mee aan. In Sequenza II voor harp (1963) doorprikt hij wel het genderstereotype imago van het instrument als klankbeeld van de verleiding. De bespeling van de pedalen vraagt bijvoorbeeld veel trapkracht: de harpist is een stampvoetend wezen. In Sequenza III voor stem (1966) vertrekt Berio van 44 vocale gestes die het hele spectrum van de menselijke emotie uitdrukken. Ook handgebaren en theatrale acties maken deel uit van het stuk. Een vrouw staat alleen op een podium. Ze geeft zich bloot in klanken, tegelijkertijd dreigend en kwetsbaar. Sequenza V (1966) voor trombone is een hommage aan Grock, een van de laatste grote Italiaanse clowns. De twee delen van Sequenza V zijn van elkaar gescheiden door de vraag ‘why’. Het publiek lacht, maar de droevige clown vraagt zich af waarom. Door de voortdurende herhaling van 2 tonen verwijst Sequenza VIII voor viool (1976) naar de Chaconne uit Bachs Partita in d. Er schuilt een zekere tristesse in Sequenza XIII (chanson) (1995) voor accordeon: een zacht schurende pijn die voortdurend op de achtergrond aanwezig is en af en toe acuter wordt.
Mark Delaere
HYOID
HYOID is een in Brussel gevestigde groep van klassiek geschoolde vocale solisten, gespecialiseerd in nieuwe muziek en transdisciplinaire uitvoeringen. De groep streeft ernaar om traditionele concertvormen uit te dagen en uit te breiden, terwijl ze nauwe samenwerkingsverbanden cultiveren met componisten, uitvoerders en kunstenaars van hun generatie.
Hoogtepunten zijn creaties met Jennifer Walshe, Maija Hynninen & Benjamin Vandewalle, Mauro Lanza, Bernhard Lang, Myriam Van Imschoot; in 2023, ook Anthony Braxton, H. Goerger & C. Trapani.
In 2025 presenteert HYOID WASTORIES, in samenwerking met componist Eva Reiter, librettist Hannah Dübgen en beeldend kunstenaar Koen Broos. Daarnaast gaat het ensemble op tournee met A-RONNE daarbuiten.
Filip Rathé
muzikale leiding
Filip Rathé studeerde piano en directie aan het Koninklijk Conservatorium van Gent. Hij vervolmaakte zich verder als dirigent bij Laszlo Heltay en Pierre Cao en studeerde compositie bij Lucien Goethals. Aan de Universiteit van Gent behaalde hij een Meestergraad Musicologie bij Professor Herman Sabbe. Sinds 1993 is Filip Rathé artistiek leider en dirigent van SPECTRA, het ensemble voor hedendaagse muziek waarmee hij concerteerde doorheen Europa en Zuid-Amerika en meer dan 130 nieuwe werken creëerde. Hij was gastdirigent van o.m. Symfonieorkest Vlaanderen, I Solisti del Vento en Hermes Ensemble. Rathés werken werden gebracht door onder andere het Vlaams Radio Koor, ASKO en Exaudi.
Joris Lacoste
artistieke directie & mise-en-scène
Joris Lacoste schrijft sinds 1996 voor theater en radio en maakt sinds 2003 zijn eigen voorstellingen: 9 lyriques pour actrice et caisse claire (2005), Purgatoire (2007) en Le vrai spectacle (2011). In 2004 richtte hij de onderzoeksgroep W op. In 2007 volgde de oprichting van het collectief Encyclopédie de la parole, dat de voorstellingen Parlement (2009), Suite n°1 (2013), Suite n°2 (2015), blablabla (2017), Suite n°3 (2017) Jukebox (2019) en Suite n°4 (2020) creëerde. Lacoste heeft deelgenomen aan verschillende tentoonstellingen in musea en kunstcentra.
Claire Croizé
choreografie & assistent mise-en-scène
Voor Claire Croizé is het lichaam een gevoelig instrument dat resoneert met het complexe gevoelsleven van de danser. In haar werk verkent ze deze emoties en smeedt ze tegelijk een intieme band met haar publiek. De laatste jaren experimenteert Croizé met stilte tijdens de creatie, waarbij ze haar dansers hun eigen muzikaliteit laat ontdekken en een persoonlijke gebarentaal ontwikkelt. Claire studeerde in 2000 af aan P.A.R.T.S. Haar afstudeerproject, Donne-moi quelque chose qui ne meure pas, werd door de Franse pers geprezen als een van de ontdekkingen van PARTS@PARIS. Ze werkte onder meer met muziek van Mahler (The Farewell, 2009), Bach (Vor deinem Thron, 2010) en David Bowie (EVOL, 2016).
Sébastian Roux
componist
Sébastien Roux schrijft elektronische muziek die hij in verschillende formats presenteert. Hij experimenteert met luisteromstandigheden, het concept van soundscape en compositie gebaseerd op formele beperkingen. Naast zijn solowerken werkt Roux samen met andere kunstenaars, waaronder schrijfster Célia Houdart en scenograaf Olivier Vadrot, aan transdisciplinaire en in-situ projecten. Hij werkte bij het IRCAM, als muzikaal assistent van Georges Aperghis, Bruno Mantovani en Gérard Pesson, en ontving opdrachten en residenties van de Westdeutscher Rundfunk, La Muse en Circuit - CNCM en Issue Project Room.
sopraan
Esther-Elisabeth Rispens
Naomi Beeldens
mezzosopraan
Ellen Wils
Fabienne Seveillac
tenor
Andreas Halling
Eymeric Mosca
bas-bariton
Arnout Lems
Pascal Zurek
Deze productie kwam tot stand door de medewerking van
Joris Lacoste, artistieke directie & mise-en-scène
Claire Croizé, choreografie & assistent mise-en-scène
Fabienne Seveillac, artistieke co-creatie
Florian Leduc, belichting, scenografie
Anne-Catherine Kunz, advies kostuums
Patrick Delges (Centre Henri Pousseur), geluid
Marjolaine Carme, geluidsontwerp
Jan-Simon De Lille, technisch coördinator
Laure Lang, headphones manager
Cathy Berberian was een opmerkelijke artieste die de conventies van klassieke muziek op eigenzinnige wijze door elkaar schudde. Met haar soepele stem verlegde ze de grenzen van vocaliteit en was ze een inspiratiebron voor de grootste componisten van de 20e eeuw, waaronder haar toenmalige echtgenoot Luciano Berio. In 2025 zouden beiden honderd jaar oud zijn geworden, wat aanleiding geeft tot een uitgebreide hommage aan dit kunstenaarskoppel.
Nemø ensemble - Concert Croissant #7
26 Jan.’25 - 11:00 - Henry Le Boeuf Hall Stage, Bozar
HYOID, Joris Lacoste & Claire Croizé: A-Ronne
26 Jan.’25 - 15:00 & 17:30 - Hallen van Schaarbeek
Sarah Aristidou & SPECTRA: For Cathy
26 Jan.’25 - 19:00 - Henry Le Boeuf Hall, Bozar
Staging the Concert: Sequenze – Alexander Vantournhout & Not Standing
A physical exploration of Berio’s music
16 Feb.’25 - 18:00 & 20:30 – Bozar
6 Feb.'25 - 20:00
Het Collectief
Morton Feldman - Crippled Symmetry
22 Feb.'25 - 20:00
Nederlands Kamerkoor & Asko|Schönberg
Liszt Via Crucis & Gubaidulina
12 Maa.'25 - 20:30
Caroline Shaw & Gabriel Kahane
30 Maa.'25 - 19:00
Patricia Kopatchinskaja, Vox Luminis & Aurora Orchestra
Dies Irae
29 Apr.'25 - 20:00
Diamanda La Berge Dramm
Bach & Glass
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Comte Etienne Davignon • Madame Léo Goldschmidt
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Comte Gabriel Armand • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • De heer en mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Comte et Comtesse Bernard de Grunne • Madame Nathalie Guiot • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur et Madame Claude Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Baron Andreas de Leenheer ✝ • Monsieur et Madame François Legein • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • De heer en mevrouw Thomas Leysen • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en mevrouw Frank Monstrey • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Jean Pelfrène-Piqueray • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Lucia Recalde Langarica • Madame Hermine Rédélé-Siegrist • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist-Mendelssohn • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • De heer en mevrouw Coen Teulings • Messieurs Oliver Toegemann et Bernard Slegten • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • Mevrouw Yung Shin Van Der Sype • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • Monsieur et Madame Guy Viellevigne • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Monsieur Robert Willocx ✝ • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Zita, maison d'art et d'âme
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul Bosmans • Monsieur et Madame Paul De Groote • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André • Docteur Amine Benyakoub • Mevrouw Sofie Bouckenooghe • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur Avi Goldstein • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur et Madame Melhan-Gam • Dokter Bram Peeters • Monsieur Lucas Van Molle • Monsieur et Madame Clément et Caroline Vey-Werny • Madame Cory Zhang