An Evening with Bryce Dessner

Bryce Dessner, gitaar, componist, arrangeur 
This Is the Kit, gitaar, zang 
Mina Tindle, gitaar, zang 
Benjamin Lanz, drums, trombone, modular synth 
Olivier Marguerit, basgitaar, keyboards 
Quatuor Zaïde

Met songs van This Is the Kit en Mina Tindle in strijkarrangement, en selecties uit Dessners Impermanence en andere strijkkwartetten.
 

In coproductie met Ars Musica

“Ik voel me vaak als het kind in de speeltuin dat heen en weer gaat tussen twee bendes om ze samen te laten spelen.” Aan het woord is Bryce Dessner, de Amerikaanse componist en gitarist die even goed thuis is in de wereld van de rock als in die van de hedendaagse klassieke muziek. Zelf ziet hij geen onderscheid tussen beiden en bouwt hij gestaag aan een indrukwekkend oeuvre, wars van genres.

Dessner is misschien wel het bekendst als lid van de rockband The National. Opgericht in 1999, en sinds 2001 met Dessner aan boord, groeide de band geleidelijk uit tot een groot succes en lanceerde het vijftal al tien studioalbums. Samen met zijn broer Aaron voorziet Dessner de muzikale basisideeën en diept hij de arrangementen verder uit. Dit leidde tot verschillende muzikale uitstapjes: zo zijn Dessners orkestraties te horen op albums van Paul Simon, Bon Iver en Taylor Swift. Zijn klassieke opleiding komt hier ongetwijfeld goed van pas.

Dessner begon zijn muzikale leven als fluitist. Toch was het pas na het overschakelen naar gitaar, dat de eerste composities, voor zichzelf, tot stand kwamen. Hij vervolgde zijn muziekstudies aan Yale en werd er volledig gebeten door het schrijven van muziek. Dessner improviseerde er met Clogs – een niet-alledaags ensemble dat hij mee oprichtte, bestaande uit fagot, viool, altviool, percussie én allerhande snaarinstrumenten. Ook speelde Dessner bij Bang on a Can, werkte hij samen met de grondleggers van het minimalisme, Reich, Glass en Riley, en voerde werk uit van post-minimalisten als Michael Gordon en David Lang. 

In zijn werk als componist zijn samenwerkingen tevens essentieel voor Dessner. Het idee van de “eenzame, geniale componist, die alleen in zijn kamer schrijft”, wijst hij radicaal af en verwijzen doet hij hierbij naar de geschiedenis: componisten speelden hun eigen muziek, improviseerden en lieten ruimte voor de muzikanten. Dessner stapt de repetitie dan ook niet binnen met een partituur waarvan hij wil dat de muzikanten ze éxact spelen zoals ze genoteerd is. Steeds is er ruimte voor samenwerking. Dessner pingpongt heen en weer over het werk in wording met de uitvoerder en schrijft het werk bovendien vaak op diens maat. 

Zo werkte Dessner voor zijn Concerto for Two Pianos (2017) nauw samen met de virtuoze zussen Katia en Marielle Labèque. Intussen is de componist goed bevriend met de zussen en vormt hij zelfs een kwartet met beiden: het Dream House Quartet. Deze unieke formatie verkent sinds 2018 de unieke klankcombinatie van twee piano’s en twee elektrische gitaren, bespeeld door Dessner en David Chalmin. Het viertal brengt wervelend (post-)minimalistisch werk: van Glass en Reich, tot muziek van de twee gitaristen zelf. Dream House Quartet gaat ook breder met composities van onder meer Meredith Monk en Thom Yorke.

In Dessners Haven (2019) ontspint er zich een kort motief, door beide gitaren obsessief herhaald. De piano’s benadrukken met een herhaalde toon de regelmatige puls en punctueren het geheel met basnoten alvorens mee te stappen in de motivische ontwikkeling. Subtiel laat Dessner de ritmiek en het samenspel ontsporen: langzaamaan drijven de piano- en gitaarpartijen uit, waarop de textuur plots verandert: een naar boven stuiterende baslijn van de piano kondigt dit aan, waarop zachte trillers domineren en de twee piano’s kort de bovenhand nemen. Onverwacht herintroduceert Dessner het beginmotief waarna het stuk plots afbreekt. 

Het post-minimalistische Haven klinkt naast Reichs iconische Electric Counterpoint (1987). Misschien niet geheel toevallig. Reich had immers een beslissende invloed op de jonge Dessner en deze laatste citeert het gitaarstuk als niet minder dan een “levensveranderende” ervaring: “Dit was een manier om lawaaiige elektrische gitaren te gebruiken in nauwkeurig ontworpen kunstmuziek.” Met de sterke ritmische drive en het obstinate motief is Electric Counterpoint niet veraf in Haven - zeker de derde beweging van Reichs stuk echoot sterk mee. 

Ondanks de prominente post-minimale lijn, valt Dessners klassiek werk niet makkelijk onder één noemer te brengen. Invloeden van blues en Amerikaanse volksmuziek vallen hier en daar te ontwaren en de directheid van zijn muziek weerspiegelt ervaringen in de rock. Het bondige Nocturne, geschreven voor Dream House Quartet, lijkt haast een rocksong ohne Worte. Verder dialogeert Dessner geregeld met de geschiedenis van de Westerse klassieke muziek. In het strijkkwartet Le Bois (2019) gaat hij bijvoorbeeld aan de slag met Sederunt Principes van Perotinus, en treedt zo in de voetsporen van Reich die in Proverb (1995) een hommage bracht aan de middeleeuwse componist. Dessner onderstreept eveneens het belang van timbre in zijn werk en verwijst hierbij zowel naar de musique concrète instrumentale van Helmut Lachenmann als het experimentele gitaargebruik van Lou Reed en Sonic Youth. “Het gaat niet meer om de noten, maar om de resonantie van de snaar, om de fascinerende energie in een versterker, om feedback”, aldus Dessner. Het einde van Nono Spirals, een deel uit Sonic Wires (2022), illustreert Dessners experimenteerzin: plots vervormt Dessner de klank van de twee piano’s en gitaren volledig door middel van elektronische effecten, om de analoge klank uiteindelijk helemaal uit te vegen. Een opvallend element in zijn werk is verder een sterk ritmische drive – “Ik vind het leuk om te onderzoeken hoe muzikanten zich verhouden tot puls” - iets wat Dessner terugbrengt naar het uitvoeren van (post-)minimale muziek. 

Zo schiet het Violin Concerto (2021) vliegensvlug uit de startblokken: ononderbroken raast de viool door, terwijl het orkest wordt meegezogen in de tomeloze energie van de solist en met veelal korte interjecties zorgt voor erg verscheiden kleuringen. Pas na bijna een kwartier valt de onophoudelijke motoriek van de viool voor het eerst volledig stil, waarop Dessner meticuleus de harmonieken van het instrument aftast en een moment van rust zich aandient. Iets wat zich op het einde van deel twee in nog grotere mate herhaalt met een passage van verinnerlijking. Het orkest verzandt er in stasis en speelt een zachte pedaaltoon, waarop de viool een aangrijpende, uitgebeende solo brengt. Inspiratie voor het werk vond de componist in Anne Carson’s essay The Anthropology of Water waarin een pelgrimstocht naar Santiago de Compostela opnieuw wordt verbeeld. Tijdens het componeren zag Dessner een analogie tussen schrijven van het vioolconcerto en een pelgrimstocht; vele andere muzikale pelgrims lieten al iconisch muziek na, aldus de componist. Hoewel traditionele dramaturgische elementen van het concerto aanwezig zijn, ondermijnt Dessner deze ook. Zo volgen de strijkers in de eerste beweging de solist geregeld tutti, terwijl dit unisono materiaal zich in de tweede beweging ontpopt tot een polyfoon weefsel waarin elk instrument een eigen solo heeft, iets wat de traditionele verhoudingen tussen solist en orkest omkeert.

Ook het Pianoconcerto (2023) getuigt van een tomeloze energie. Dessner schreef het werk voor de pianiste Alice Sara Ott en droeg het op aan zijn zus Jessica, een choreografe en danseres, wiens werk en leven ook als inspiratiebron fungeerden. Het openingsdeel baadt in de sfeer van een barokke dans: de baslijn vormt de centrale melodie en draait rond als een barokke continuo terwijl de lichte ostinato-patronen van de rechterhand de boog van een danser volgen. Na een verstilde tweede beweging, herneemt Dessner het dansgegeven in het virtuoze slotdeel, waar tragere lyrische passages afwisselen met intense, vreugdevolle secties.

“NOT ALLOWED TO DO THIS.”, is iets wat Dessner vaak naar zichzelf mailt tijdens het componeren. Zo hoor je in St. Carolyn by the Sea (2011) een heel andere Dessner. In dit werk voor orkest en twee elektrische gitaren, geïnspireerd door Big Sur van Jack Kerouac - icoon van de beat generation - ging de componist op zoek een manier naar texturen waarbij de gitaren subtiel in het orkest ingebed zijn. Op lange pedaaltonen van de strijkers doen de twee gitaren met eenvoudig materiaal langzaam hun intrede. Geagiteerde violen en dalende glissandi in de strijkers kondigen een nieuw deel aan. De sferische intro maakt hierbij plaats voor gesyncopeerde ritmes (van de gitaren), prominente percussiepartijen en een intrigerend spel van dynamiek en klankkleur, waarbij de gitaren virtuoos worden uitgespeeld tegenover het orkest. Besluiten doet Dessner op triomfantelijke wijze.

Naast zijn activiteit als muzikant en componist, is Dessner ook actief als curator. Zo richtte hij het in  2006 het MusicNOW Festival op, gewijd aan hedendaagse muziek. Op vraag van Bozar, stelde Dessner een unieke avond samen en nodigde hij enkele van zijn favoriete muzikanten uit. Je hoort een naadloos versmelten van genres in deze eenmalige samenkomst:  met songs van This Is the Kit en Mina Tindle in strijkarrangement en selecties uit Dessners strijkkwartetten, waaronder het meeslepende, sterk ritmische Impermanence (2020), geschreven voor de gelijknamige dansvoorstelling van Rafael Bonachela.  

Cedric Feys