Diana Damrau & Helmut Deutsch

Robert Schumann (1810-1856)
Singet nicht in Trauertönen, Op. 98/7 
uit Lieder und Gesänge aus Wilhelm Meister (1849)

Clara Schumann (1819-1896)
Lorelei (1843) 
Sie liebten sich beide Op.13/2 (1844) 
Er ist gekommen in Sturm und Regen, 
uit Zwölf Gedichte aus Liebesfrühling (1840)
Liebst Du um Schönheit, 
uit Zwölf Gedichte aus Liebesfrühling

Robert Schumann
Widmung, Op. 25/1 (1840) 
uit Myrthen

Frauenliebe und -leben, Op. 42 (1840)

• Seit ich ihn gesehen
• Er, der Herrlichste von allen
• Ich kann’s nicht fassen, nicht glauben
• Du Ring an meinem Finger
• Helft mir, ihr Schwester
• Süßer Freund, du blickest
• An meinem Herzen, an meiner Brust
• Nun hast du mir den ersten Schmerz getan

pauze

Joaquín Rodrigo Vidre (1901-1999)
Cuatro Madrigales Amatorios (1947) 

• ¿Con qué la lavaré? 
• Vos me matásteis 
• ¿De dónde venís, amore? 
• De los alamos vengo, madre 

Enrique Granados (1867-1916) 
No lloréis, ojuelos 
uit Canciones amatorias (1915)

Joaquín Turina (1882-1942) 
Tu pupila es azul, Op. 81/2 
uit Très Poemas (1933)

Fernando Obradors (1897-1945) 
Canciones clásicas españolas (1921) 
(selectie)

• El vito
• Al amor
• Con amores, la mia madre
• Del cabello más sutil 
• Chiquitita la novia

Richard Strauss (1864-1949)
Das Rosenband, Op. 36/1 (1897) 
Ständchen, Op. 17/2 (1887) 
Freundliche Vision, Op. 48/1 (1900) 
Wiegenlied, Op. 41/1 (1899) 
Allerseelen, Op. 10/8 (1885) 
Zueignung, Op. 10/1 (1885)

Duur: +/- 1u45

De carrière en het oeuvre van Robert en Clara Schumann is niet los te zien van het feit dat ze elkaar als kunstenaarskoppel wisten te inspireren. Hoewel Clara Wieck de familienaam van haar man overnam, was haar faam als pianiste vele malen groter. Als componiste zou ze altijd in de schaduw blijven, maar uit liederen zoals Lorelei (op tekst van Heinrich Heine) of Liebst du um Schönheit blijkt dat ook zij over een muzikale taal beschikte waarmee de diepe essentie van een gedicht tot klinken kan worden gebracht. Dat er ten huize Schumann veel intens en samen gemusiceerd werd, weten we uit brieven en dagboekfragmenten. Bij de uitgave van liederen onder het opusnummer 12 vervaagt zelfs de grens tussen het werk van Robert en dat van Clara, want de bundel bevat zowel liederen van hem als van haar.

De Duitse liedtraditie kende haar hoogtepunt in de 19de eeuw. Het was Schubert die de herkenbare en bijna volkse aard van het lied combineerde met een compositiestijl die op gelijke hoogte stond met de instrumentale muziek. Dat deed hij door los te komen van eenvoudige strofische vormen, door de begeleiding meer gevarieerd te maken, en door de tekst heel nauwgezet als leidraad te nemen bij het ontwerpen van de melodieën. Latere componisten zoals Schumann trokken deze lijn door en zochten naar nog meer diepgang, zowel in de keuze van de teksten als in de manier waarop deze gezongen werden.

In Singet nicht in Trauertönen geeft de titel zelf al aan welk soort muziek erbij past. Volgens de tekst van Johann Wolfgang von Goethe is de nacht te verkiezen boven de dag omdat ze rust en geborgenheid brengt, ver weg van de waan van elke dag. De muziek is dan ook erg levendig, met dartele melodieën en een vinnige pianobegeleiding.

Ook Clara Schumann roept de onderliggende emotie van de tekst op in haar liederen. In Er ist gekommen in Sturm und Regen horen we de onrust en gejaagdheid waarmee de protagonist zich naar zijn geliefde haast. Wanneer de man opnieuw moet vertrekken, heeft de vrouw de zekerheid en het vertrouwen dat hij trouw zal blijven en terugkomt. Net op dat moment wordt de muziek even rustiger en straalt ze rust en kalmte uit. Het is een subtiele ingreep in de pianobegeleiding, maar ze toont de geraffineerde manier waarop Clara Schumann de poëzie een muzikale vorm aanmeet.

Een halve eeuw later is het lied nog altijd een belangrijk genre, zoals blijkt uit de meer dan 200 liederen die Richard Strauss componeerde. De zowat 60 orkestliederen liggen in lijn met de laatromantische expansie die we ook in het genre van de symfonie of de opera zien. In de klavierliederen toont Strauss dat hij ook in kleinere vormen de gevoelige snaar weet te raken. Wiegenlied baadt in een sfeer van kalmte en berusting, terwijl de tekst aan de hand van metaforen over bloemen de liefde bezingt die van het leven op aarde een hemel kan maken. Bloemen komen ook terug in de liederen Allerseelen (over verlies), Freundliche Vision en natuurlijk Das Rosenband. In Freundliche Vision beschrijft Otto Bierbaum een idyllische dagdroom vol schoonheid. De muziek die Strauss hierop componeert is een perfect verlengstuk van deze sfeer en is bovendien een mooi voorbeeld van de uitgesponnen lyriek die de late 19de eeuw kenmerkt.

Net zoals de oorsprong van het Duitse Lied sterk verbonden is met de volkse zangcultuur kan ook in het Spaanse liedrepertoire de invloed van de volksmuziek niet overschat worden. Zowel in de gekozen teksten en onderwerpen als in de melodische contouren van de liederen zindert de traditie mee.

De liederen die hier op het programma staan zijn deels gebaseerd op bestaande teksten en liederen uit de 16de eeuw, zoals Con amores, la mi madre van Fernando Obradors. Hij baseert zich op een oude en vrij sentimentele tekst die erg populair was aan het hof van Isabella van Castilië in de vroege 16de eeuw. Het gaat hier niet over de passionele liefde tussen partners, maar over de helende werking van de onvoorwaardelijke moederliefde. Met een wiegende pianobegeleiding schildert hij de perfecte achtergrond voor de sussende tekst.

Een ander voorbeeld zijn de Cuatro Madrigales Amatorios van Joaquin Rodrigo, gebaseerd op anonieme teksten uit de 16de eeuw. Hier gaat het wel over de grote romantische emoties, van het verlangen en het gemis tot de pijn en het verdriet die bij afgewezen liefde horen. Ook qua muzikale stijl kiest Rodrigo voor een duidelijke connectie met de renaissance. De emoties worden niet uitvergroot, maar op een haast neutrale manier overgebracht, subtiel ondersteund door een eigentijdse maar niet opdringerige pianobegeleiding.

In Vos me matásteis horen we hoe een man letterlijk kapot gaat aan de aanblik van een mooie maagd bij een rivier: de onbereikbare liefde als levensbedreigende kwelling. In het eerste lied van de bundel (¿Con qué la lavaré?) is een vrouwelijk personage aan het woord. Zij beklaagt zich haar lot als ongetrouwde vrouw. De andere twee liederen zijn geschreven op kortere teksten waarin respectievelijk geflirt en vreugdevolle verliefdheid de toon zetten.

Waar Rodrigo bewust voor een eerder klassieke stijl kiest, herkennen we in de muziek van Enrique Granados meer de Spaanse ritmes en melodieën. Dat geldt ook voor de liederen van Fernando Obradors. In het opzwepende El Vito ontpopt de piano zich tot flamencogitaar in een van de meest stereotiepe Spaanse patronen. In El Amor zijn het dan weer de melodische versieringen die voor de Spaanse kruiding zorgen. Ook bij Joaquín Turina herkennen we elementen uit de Spaanse muziek, maar dan door een quasi-impressionistische bril. In Tu pupila es azul horen we een lofzang op de blauwe ogen van een geliefde. Wie verliefd is herkent in die diepblauwe ogen nu eens de zee, dan weer een bloem en uiteindelijk een heldere ster aan de hemel.

Doorheen dit programma komt de liefde in al haar facetten aan bod. We ontdekken de liefde als een verlangen, een onbereikbaar goed, de bron van pijn en verdriet, de troost, bron van jaloezie, en nog veel meer. De natuur blijkt een haast onuitputtelijke bron van metaforen, wat niet verwonderlijk is voor de 19de en het begin van de 20ste eeuw. Bovenal blijkt hoe de liefde altijd terugkeert als een van de meest universele en tegelijk meest persoonlijke bronnen van emoties en artistieke expressies.

Klaas Coulembier