Remember to turn down the brightness and mute your phone.
Antwerp Symphony Orchestra, Dausgaard & Jussen
26 Sept.'24
- 20:00
Henry Le Boeufzaal
Christian Frederik Emil Horneman (1840-1906)
Aladdin: A fairytale overture (1864) (9')
Fazıl Say (1970)
Anka kuşu (Belgische première) (2020) (20')
pauze
Franz Schubert (1797-1828)
Symfonie nr. 9 in C 'De Grote', D 944 (1825-1826) (50')
- Andante; Allegro ma non troppo
- Andante con moto
- Scherzo: Allegro vivace
- Allegro vivace
Duur: 2u
Met de steun van de Nationale Loterij
Scandinavische muziek
De studies van de Deense componist Christian Frederik Emil Horneman in Leipzig vormden het toneel voor de kiem van een jarenlange vriendschap met Noorse collega-componist Edvard Grieg. Samen zouden ze zich inzetten voor nieuwe Scandinavische muziek. Horneman wilde hier natuurlijk zelf ook aan bijdragen en startte met een werk dat hem decennialang zou bezighouden. Het project waaraan hij zo verknocht raakte? Een opera rond de figuur van Aladdin. Aladdin, een jongen uit een arme familie, heeft een boontje voor de dochter van de heerser en probeert zich met de hulp van de geest uit de magische lamp op te werken in de maatschappij. Deze vertelling over klassenverschillen en leiderschap raakte verspreid in Europa in de context van de verhalen van Duizend-en-een-nacht. Nochtans was het de Fransman Antoine Galland die de Aladdin-verhaalstof neerschreef en aan de collectie toevoegde.
Ouverture voor een opera die nog niet bestond
Als twintiger componeerde Horneman al een werk dat bekendstaat als de Aladdin ouverture, lang voordat hij de opera volledig uitwerkte. Horneman en zijn vader combineerden beiden hun werk als componist met het runnen van een gezamenlijke muziekuitgeverij. Het overlijden van zijn vader in 1870 dwong Horneman het operaproject aan de kant te leggen en zich te concentreren op zijn activiteiten als muziekuitgever om financiële redenen. Hij bleef echter begeesterd door de materie en dankzij de steun van zijn studiegenoot Grieg en enkele andere prominenten verwierf Horneman een beurs waardoor hij zich weer op het project rond Aladdin kon toeleggen. Hij had nu de ademruimte om een opera in vier bedrijven uit te werken. De ouverture waarmee hij de hele onderneming startte, zou hij niet zomaar overnemen. Hij kortte deze in en herwerkte die meermaals voordat die werd opgenomen in de opera. Zo werd bijvoorbeeld de blazerssectie met enkele extra musici uitgebreid. De zogenaamde concertouverture uit 1864 bleef echter onderdeel van het orkestrepertoire als alleenstaand werk. Het is een proefstuk van een jonge, ambitieuze componist aan de vooravond van een enorme onderneming.
De magie van Aladdin
In vergelijking met andere componisten die in dezelfde periode actief waren, beroept Horneman zich veel minder op compositorische strategieën die zogezegd ‘het oosten’ in muziek evoceren. Dat soort pogingen om de muziek geassocieerd met niet-Europese verhaalelementen ‘anders’ te doen klinken laat hij grotendeels achterwege. De ouverture zet in op spanningsopbouw en sfeerschepping. Rustpunt in deze opbouw is de solo voor harp die de tijd en het hele orkest tot stilstand lijkt te bezweren, een moment waarin de magische dimensie van het verhaal doorschemert.
Vier handen aan één piano
Twee jaar nadat de broers Jussen Anka kuşu voor het eerst opvoerden, volgt nu ook de Belgische première van Says concerto voor vier handen aan één piano. De pianisten vroegen de componist tijdens de pandemie om voor hen een werk te schrijven. Say was geen onbekende voor het duo: het concerto was niet het eerste werk dat Say voor de broers componeerde. Door Night (2016) leerde de componist hun kwaliteiten en onderlinge dynamiek kennen. Niet toevallig is de Turkse componist zelf ook pianist. Hij genoot zijn opleiding in Duitsland alvorens als gevierd concertpianist de wereld rond te reizen. Dat het instrument een bijzondere rol speelt in zijn uitgebreide oeuvre is duidelijk. Zowel werken voor piano als werken voor piano en orkest duiken er frequent in op.
Bijzondere klankkleuren
Say laat beide pianisten meteen meespelen vanaf de eerste noot van het driedelige concerto. De vier handen van de pianisten en alle musici volgen eenzelfde ritmisch patroon en zelfs dezelfde melodie in octaven boven elkaar. Er is slechts één instrument dat het ritme niet overneemt in deze inleiding: de waterphone. Dit instrument dat door een percussionist wordt aangeslagen met een stok en aangestreken met een strijkstok creëert een bevreemdende klank. Pas na deze atypische opening van het concerto treedt de piano naar voren uit het orkest. Wanneer de muzikale textuur fijnmaziger wordt, krijgen we alle afzonderlijke kleuren in het orkest goed te horen. Slechts een fluit, een piccolo, een contrafagot en een trompet vormen de blazerssectie; andere instrumenten laat de partituur achterwege. Door deze beperkte blazersbezetting blijft er veel ruimte voor de piano en dreigt die nooit te verdwijnen in het orkest. Af en toe duikt een hand in het binnenwerk van de piano. Deze speeltechniek, ook door andere componisten al beproefd, geeft aan de tonen die door de andere hand worden aangeslagen een andere klankkleur. Doordat het trillen van de snaar beperkt wordt, klinkt de piano iets scherper en worden de klanken vroegtijdig afgebroken. Deze techniek was net als de keuze voor eigenzinnige ritmes al aanwezig in Night. De exploratie van bijzondere speeltechnieken en klankkleuren in het orkest breekt open naar het einde van het werk.
Mythologische vogel
Say blijft ver weg van het expliciet narratief gidsen van de luisteraar. Hij geeft de drie delen van het concerto dan ook geen titels die naar narratieve elementen verwijzen. Enkel het tweede deel geeft Say een echte titel in de partituur en dan is het nog een die niet naar de mythologische achtergrond van het concerto verwijst: “scherzo”. De mythologische achtergrond blijkt wel uit de titel van het gehele werk. Die verwijst naar een feniksachtige figuur uit de Perzische mythologie: een vogel die het einde van de tijden overleefd heeft en kan opstaan uit de dood. Een van de verhalen rond deze mythologische vogel stelt dat een groep vogels doorheen zeven valleien op zoek gaat naar een leider. Op het einde blijven er slechts dertig vogels over. Deze beseffen dat ze zelf de leider zijn die ze zoeken. Het is een mythe over tegenslag doorstaan en daar met nieuw inzicht uitkomen.
Schuberts late symfonieën
Tot 1818 was Schubert bijzonder productief als symfonisch componist: tussen 1813 en 1818 voltooide hij zes symfonieën. Daarna werkte hij enkel nog de grote symfonie in C af. Alle andere aanzetten rondde Schubert niet af. Zo is er de bekende Onvoltooide, maar daarnaast bleef nog een aantal andere werken incompleet. De zogenaamde Negende Symfonie in C biedt dus een unieke inkijk in de compositorische kwaliteiten van de volwassen Schubert. Schubert stierf op 31-jarige leeftijd; het is dan ook niet verwonderlijk dat het symfonisch oeuvre van zo’n jonge componist nog een proces in opbouw was. Men ging er lang van uit dat dit een compositie uit het sterfjaar van Schubert was, maar hij zou al in 1825 aan de compositie begonnen zijn. De jaren voordien en nadien nog werkte hij aan symfonieën die hij nooit zou afmaken. De publieke première volgde pas in 1839 in het Gewandhaus in Leipzig onder leiding van Felix Mendelssohn, meer dan tien jaar na Schuberts overlijden. Naast Mendelssohn speelde ook Robert Schumann een cruciale rol bij de eerste professionele uitvoering van de symfonie. Schumann was namelijk degene die de partituur vond en het werk herontdekte.
Openingsthema van de hoorn
Het werk opent weliswaar met een thema dat doorheen het eerste deel zal terugkomen zoals in zovele symfonieën het geval is; de manier waarop Schubert het introduceert is bijzonder. We horen in de eerste maten enkel de hoorns. Die hoorns starten met een zacht eenvoudig thema zonder enige begeleiding. Daarna wordt de melodie doorgegeven aan de houtblazers en vervolgens gaan altviool en cello verder voor het hele orkest het overneemt. Door deze gefaseerde opbouw komt het thema nog sterker uit de verf dan wanneer Schubert meteen heel het orkest betrokken zou hebben. De melodie nestelt zich meteen in onze oren.
Beethovens invloed
Schubert was aanwezig bij de première van Beethovens Negende Symfonie in Wenen in mei 1824. Beethovens laatste symfonie voelde voor andere componisten als een mijlpaal, een referentiepunt en tegelijkertijd ook een invraagstelling van het genre. Beethovens monumentale proporties en introductie van vocale solisten en koor binnen het genre van de symfonie waren zodanig ongezien dat Schubert na het beluisteren van Beethovens symfonie stelde dat hij de toekomst van zijn eigen werk moest herdenken. Schuberts Negende is de symfonie die uit deze ervaring volgde. Het koor en de solisten die Beethoven gebruikte laat Schubert achterwege. Het werd wel een symfonie met een monumentaal karakter, terwijl de meeste van Schuberts eerdere symfonieën kleinschaliger waren. Het is dan ook met voorsprong Schuberts langste symfonie. Door haar lengte kreeg deze symfonie de bijnaam “de grote”. Zo werd het onderscheid met een eerdere symfonie in dezelfde toonaard – de Zesde die slechts een half uur duurt – benadrukt. De bezetting is identiek als in de Zesde symfonie met uitzondering van de koperssectie. Schubert kiest in de symfonie voor drie trombones terwijl dit instrument nog volledig afwezig was in de “kleine” symfonie in C. Zou het toeval zijn dat Beethoven voor hetzelfde aantal trombones had gekozen in zijn laatste symfonie? In de finale van Schuberts Negende duikt zelfs een citaat op uit de finale van Beethovens Symfonie nr. 9. De herinnering aan Beethoven bleek onontkoombaar.
Eva Van Daele
Antwerp Symphony Orchestra
Het Antwerp Symphony Orchestra is het symfonisch orkest van Vlaanderen en België, met de vermaarde Koningin Elisabethzaal in Antwerpen als thuisbasis. Het orkest staat onder leiding van chefdirigent Elim Chan, eredirigent Philippe Herreweghe en dirigent emeritus Jaap van Zweden, en brengt concerten op de grootste podia in binnen- en buitenland. Dankzij eigen concertreeksen in Concertgebouw Brugge, Muziekcentrum De Bijloke (Gent) en BOZAR (Brussel) bekleedt het orkest een unieke positie in Vlaanderen. In het buitenland wordt het Antwerp Symphony Orchestra uitgenodigd door de belangrijkste concertzalen en internationale concertreizen door Europa en Azië vormen een constante in de kalender. Het Antwerp Symphony Orchestra maakt regelmatig opnames voor gerenommeerde klassieke labels waarin het focust op het grote symfonische orkestrepertoire, Belgische muziek en hedendaags klassiek.
Thomas Dausgaard
muzikale leiding
De Deense dirigent Thomas Dausgaard werd aangesteld als eerste gastdirigent van het RTVE Symfonieorkest en -koor en als eregastdirigent van het Filharmonisch Orkest van Kopenhagen, na zijn succesvolle ambtstermijn als chef-dirigent van het BBC Scottish Symphony Orchestra (2016-2022). Hij is laureaat-dirigent van het Zweeds Kamerorkest (chef-dirigent 1997-2019), ere-dirigent van het Deens Nationaal Symfonieorkest (eerste gastdirigent 2001-2004, eerste dirigent 2004-2011) en ere-dirigent van het Orchestra della Toscana. Eerder was hij Principal Guest Conductor (2014-2019) en Music Director (2019-2022) van de Seattle Symphony. Hij is onderscheiden met het Ridderkruis door de Koningin van Denemarken en verkozen tot lid van de Koninklijke Academie van Muziek in Zweden. Als gastdirigent heeft Dausgaard samengewerkt met de meest vooraanstaande orkesten, waaronder het Gewandhausorchester Leipzig, het Weens en Beierse Radio Symfonie, het Rundfunk-Sinfonieorchester en Konzerthausorchester Berlin, Toronto Symphony, Houston Symphony en Bergen Philharmonic met wie hij Bruckner symfonieën opneemt voor BIS. Hij heeft ook opgetreden met de New York, Los Angeles, Munich en St Petersburg Philharmonics, Orchestre Philharmonique de Radio France, Cleveland en Philadelphia Orchestras, London Symphony Orchestra, Philharmonia Orchestra en Chamber Orchestra of Europe, en regelmatig op prestigieuze festivals over de hele wereld.
Lucas en Arthur Jussen
piano
Lucas en Arthur Jussen zijn een van de meest gevraagde pianoduo’s van deze tijd. Gezien hun glansrijke internationale carrière worden de gebroeders Jussen (geboren in 1993 en 1996) beschouwd als Nederlands bekendste ambassadeurs voor klassieke muziek. Met hun energieke, bijna symbiotische spel, hun grote verfijning van klank en hun pakkende interpretaties ontvangen ze lovende kritieken van pers en publiek. Eerdere engagementen brachten hen naar orkesten als het Boston Symphony Orchestra, The Philadelphia Orchestra, het Concertgebouworkest, het Budapest Festival Orchestra, het NDR Elbphilharmonie Orchester en de Academy of St Martin in the Fields. Het Antwerp Symphony Orchestra verwelkomde het duo voor succesvolle concerten in 2019 en 2020. Ze hebben samengewerkt met vele gerenommeerde dirigenten, waaronder Christoph Eschenbach, Iván Fischer, Sir Neville Marriner, Andris Nelsons, Yannick Nezét-Séguin, Jukka-Pekka Saraste en Jaap van Zweden. In het seizoen 2024-2025 zijn de gebroeders Jussen Artists in Residence bij het Orchestre Philharmonique de Monte-Carlo. Hoogtepunten van het nieuwe seizoen zijn concerten in Leipzig en een daaropvolgende Europese tournee met het Gewandhausorchester. Lucas en Arthur staan sinds 2010 onder contract bij het label Deutsche Grammophon. De laatste toevoeging aan hun discografie is Dutch Masters (april 2022) die gewijd is aan werken van Nederlandse componisten, in samenwerking met het Radio Filharmonisch Orkest. Deze opname werd bekroond met een Edison Klassiek en de publieksprijs.
eerste viool
Solenne Païdassi
Maria Kouznetsova
Christophe Mourguiart
Mona Verhas
Filipe Costa Raposo
Nana Hiraide
Yuko Kimura
Laie Lee
Mara Mikelsone
Natalia Tessak
Minori Yamato
Giannis Antonopoulos
Miguel del Pozo Sánchez
Geneviève Ernould
tweede viool
Orsolya Horvath
Miki Tsunoda
Liesbeth Kindt
Ilse Pasmans
Marjolijn Van der Jeught
Maartje van Eggelen
Frederic Van Hille
Ciska Vandelanotte
Hanneke Verbueken
Clara Pérez Campuzano
Isabelle Rowland
Zhazira Ukeyeva
altviool
Sander Geerts
Ayako Ochi
Elaine Ng
Natalia Buga
Wu Di
Dino Dragovic
Marija Krumes
Krzysztof Kubala
Francisca Barata Feyo
Audinga Musteikytė
cello
Raphael Bell
Marc Vossen
Olivier Robe
Dieter Schützhoff
Birgit Barrea
Diego Liberati
Maria Mudrova
Mikko Pablo
contrabas
Ioan Baranga
Vlad Raţiu
Tadeusz Bohuszewicz
Julita Fasseva
Jeremiusz Trzaska
Andrei Mihai Jîjîie
fluit
Aldo Baerten
Peter Verhoyen
hobo
Louis Baumann
Sébastien Vanlerberghe
klarinet
Nele Delafonteyne
Raül Verdú Sellés
fagot
Oliver Engels
Tobias Knobloch
hoorn
Eliz Erkalp
Jean-Baptiste Humbert
trompet
Serge Rigaumont
Steven Verhaert
trombone
Daniel Quiles Cascant
Roel Avonds
Adrián Castro Capuz
pauken
Pieterjan Vranckx
slagwerk
Dámaso Escauriaza
harp
Samia Bousbaïne
undefined
undefined
Bozar Maecenas
Prince et Princesse de Chimay • Barones Michèle Galle-Sioen • Monsieur et Madame Laurent Legein • Madame Heike Müller • Monsieur et Madame Dominique Peninon • Monsieur et Madame Antoine Winckler • Chevalier Godefroid de Wouters d'Oplinter
Bozar Honorary Patrons
Comte Etienne Davignon • Madame Léo Goldschmidt
Bozar Patrons
Monsieur et Madame Charles Adriaenssen • Madame Marie-Louise Angenent • Comtesse Laurence d'Aramon • Comte Gabriel Armand • Monsieur Jean-François Bellis • Baron et Baronne Berghmans • Monsieur Tony Bernard • De heer Stefaan Bettens • Monsieur Philippe Bioul • Mevrouw Roger Blanpain-Bruggeman • Madame Laurette Blondeel • Comte et Comtesse Boël • Monsieur et Madame Thierry Bouckaert • Madame Anny Cailloux • Madame Valérie Cardon de Lichtbuer • Madame Catherine Carniaux • Monsieur Jim Cloos et Madame Véronique Arnault • Mevrouw Chris Cooleman • Monsieur et Madame Jean Courtin • De heer en mevrouw Géry Daeninck • Monsieur et Madame Denis Dalibot • Madame Bernard Darty • Monsieur Jimmy Davignon • De heer en mevrouw Philippe De Baere • De heer Frederic Depoortere en mevrouw Ingrid Rossi • Monsieur Patrick Derom • Madame Louise Descamps • De heer Bernard Dubois • Mevrouw Sylvie Dubois • Madame Dominique Eickhoff • Baron et Baronne William Frère • De heer Frederick Gordts • Comte et Comtesse Bernard de Grunne • Madame Nathalie Guiot • De heer en mevrouw Philippe Haspeslagh - Van den Poel • Madame Susanne Hinrichs et Monsieur Peter Klein • Monsieur Jean-Pierre Hoa • De heer Xavier Hufkens • Madame Bonno H. Hylkema • Madame Fernand Jacquet • Baron Edouard Janssen • Madame Elisabeth Jongen • Monsieur et Madame Jean-Louis Joris • Monsieur et Madame Adnan Kandyoti • Monsieur et Madame Claude Kandyoti • Monsieur Sander Kashiva • Monsieur Sam Kestens • Monsieur et Madame Klaus Körner • Madame Marleen Lammerant • Monsieur Pierre Lebeau • Baron Andreas de Leenheer ✝ • Monsieur et Madame François Legein • Madame Gérald Leprince Jungbluth • Monsieur Xavier Letizia • De heer en mevrouw Thomas Leysen • Monsieur Bruno van Lierde • Madame Florence Lippens • Monsieur et Madame Clive Llewellyn • Monsieur et Madame Thierry Lorang • Madame Olga Machiels-Osterrieth • De heer Peter Maenhout • De heer en mevrouw Jean-Pierre en Ine Mariën • De heer en mevrouw Frederic Martens • Monsieur Yves-Loïc Martin • Monsieur et Madame Dominique Mathieu-Defforey • Madame Luc Mikolajczak • De heer en mevrouw Frank Monstrey • Madame Philippine de Montalembert • Madame Nelson • Monsieur Laurent Pampfer • Famille Philippson • Monsieur Gérard Philippson • Madame Jean Pelfrène-Piqueray • Madame Marie-Caroline Plaquet • Madame Lucia Recalde Langarica • Madame Hermine Rédélé-Siegrist • Monsieur Bernard Respaut • Madame Fabienne Richard • Madame Elisabetta Righini • Monsieur et Madame Frédéric Samama • Monsieur Grégoire Schöller • Monsieur et Madame Philippe Schöller • Monsieur et Madame Hans C. Schwab • Monsieur et Madame Tommaso Setari • Madame Gaëlle Siegrist-Mendelssohn • Monsieur et Madame Olivier Solanet • Monsieur Eric Speeckaert • Monsieur Jean-Charles Speeckaert • Vicomte Philippe de Spoelberch et Madame Daphné Lippitt • Madame Anne-Véronique Stainier • De heer Karl Stas • Monsieur et Madame Philippe Stoclet • De heer en mevrouw Coen Teulings • Messieurs Oliver Toegemann et Bernard Slegten • Monsieur et Madame Philippe Tournay • Monsieur Jean-Christophe Troussel • Monsieur et Madame Xavier Van Campenhout • Mevrouw Yung Shin Van Der Sype • Mevrouw Barbara Van Der Wee en de heer Paul Lievevrouw • De heer Koen Van Loo • De heer en mevrouw Anton Van Rossum • Monsieur et Madame Guy Viellevigne • De heer Johan Van Wassenhove • Monsieur et Madame Michel Wajs-Goldschmidt • Monsieur et Madame Albert Wastiaux • Monsieur Luc Willame • Monsieur Robert Willocx ✝ • Monsieur et Madame Bernard Woronoff • Monsieur et Madame Jacques Zucker • Zita, maison d'art et d'âme
Bozar Circle
Monsieur et Madame Paul Bosmans • Monsieur et Madame Paul De Groote • De heer Stefaan Sonck Thiebaut • Madame France Soubeyran • De heer en mevrouw Remi en Evelyne Van Den Broeck
Bozar Young Circle
Mademoiselle Floriana André • Docteur Amine Benyakoub • Mevrouw Sofie Bouckenooghe • Monsieur Matteo Cervi • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur Avi Goldstein • Monsieur Rodolphe Dulait • Monsieur et Madame Melhan-Gam • Dokter Bram Peeters • Monsieur Lucas Van Molle • Monsieur et Madame Clément et Caroline Vey-Werny • Madame Cory Zhang